4

Это не полноценная рецензия, а несколько мыслей о книге, поскольку кое-кто хотел услышать мое мнение. (И я еще не читала чужие рецензии.)

С первых строк затянул язык. Я люблю предложения на полстраницы, которые пульсируют скрытым ритмом, со сложным, но расчитываемым синтаксисом, хотя осознаю, что подобный поток сознания замедляет динамику рассказываемой истории. Лаконичным текст не назовешь, не назовешь мысль авторки концентрированной, легко обвинить Забужко в том, что то же самое содержание можно было передать существенно меньшими языковыми усилиями. Но иногда я наслаждаюсь именно таким неторопливым плетением словес с извилистыми ответвлениями несущественных, казалось бы, ассоциаций. Хотя подобный прием лучше (на мой вкус) оттенять частями с рваными диалогами или подобным антонимичным приемом с парцелляцией. Это дало бы возможность автору показать мастерство и не убаюкивало бы, а делало чтение разнообразным (неплох монолог гэбэшника в конце).

Образ "секретиков" мне очень откликается. Это родная и понятная эстетика. Яркое окошко в детство. Да я сама лет... много тому назад не только делала секретики, но и писала стихотворение (у меня их всего пара штук) о секретике, в который спрячу всё ненужное другим, одухотворенные вещи, неживые-немёртвые артефакты. Снова точное попадание-совпадение.

Тема УПА опять же очень мне интересна. Сопротивление советам было, в Украине особенно, это исторический факт, ну, а его интерпретация может быть различной (от "все в белых вышиванках" до "по макушку в крови младенцев"). И я на стороне борцов за независимость (в истории почти любой страны), насколько бы бессмысленными ни были их усилия. Обреченность на поражение только добавляет романтичности и восхищения мужеством, меня такое трогает. Может, автор и преувеличила масштабы сопротивления и положительность участников - этого я оценить не могу, только напомнить, что перед нами книга художественная, т.е. история в любом случае альтернативная. Крыивки, система конспирации, детали быта - чрезвычайно познавательно.

Интересно подано в книге противопоставление личности, которая не изменяет историю, но участвует в ней (Геля, Адриан, Лина и сама Дарина), и безличной власти корпораций, о которой вещает Вадим. Конкретные судьбы людей, не вошедшие в учебники и даже фамилии их неизвестны потомкам, - против политики как абстракции, денежной машины, делания политфигур из ничего.

Тема памяти, такая актуальная и болезненная, часто вводится через мистическую линию - ну а как еще узнать о судьбах тех, чьи архивы уничтожены, кто утоп в безвременье? - только сны, временные коллапсы, вторжение призраков из прошлого в настоящее. Понимаю необходимость, во всяком случае оправданность этого приёма, но 1) я не люблю мистику вообще, 2) в беларусской литературе прием настолько затаскан, что стал штампом. Он обязательно присутствует и в произведениях беларуски Людмилы Рублевской, ей далеко до прекрасного взрослого языка Забужко, зато Рублевская более доступна подросткам благодаря захватывающему мелодраматическому сюжету и простому письму.

Может, речь Вадима насчет риал политик в чем-то звучит наивно и стереотипно (такой классический образ Бармалея-политики). Но в художественной книге передать стереотипные идеи определенной части населения... не вижу в этом большого недостатка, да и это не основной объем текста. Только немного неловкости за банальное "честная журналистка против торговли девочками". Имена реальных лиц звучат настолько далеким фоном, что можно не брать их во внимание и опять же рассматривать текст не как погруженный в конкретную историю, а как силуэт в условном пространстве Восточной Европы (по крайней мере так он видится мне из Беларуси и с 15-летнего расстоянии, похоже, что местных реальные отсылки больше ранят).

Феминизм, национализм, порнография?.. Я не заметила. Вообще, после некоторых реплик на сайте побоялась добавлять книгу в игры, была убеждена, что начну, познакомлюсь и брошу недочитанной. В результате дочитала с интересом и удовольствием.

Па-беларуску...

Тут...

Гэта не паўнавартасная рэцэнзія, а некалькі думак, паколькі сёй-той хацеў пачуць маё меркаванне. (І я яшчэ не чытала чужыя рэцэнзіі.)

З першых радкоў зацягнула мова. Я люблю сказы на паўстаронкі, што пульсуюць прыхаваным рытмам, з складаным, але расчытвальным сінтаксісам, хоць усведамляю, што падобная плынь свядомасці замаруджвае дынаміку апавяданай гісторыі. Лаканічным тэкст не назавеш, не назавеш думку аўтаркі канцэнтраванай, лёгка абвінаваціць Забужко ў тым, што той самы змест можна было перадаць істотна меншымі моўнымі намаганнямі. Але часам я насалоджваюся менавіта такім нетаропкім словапляценнем з пакручастымі адгалінаваннямі неістотных, здавалася б, асацыяцый. Хоць падобны прыём найлепш (як на мой густ) адцяняць часткамі з рванымі дыялогамі ці падобным антанімічным прыёмам з парцэляцыяй. Гэта дало б магчымасць аўтарцы паказаць майстэрства і не закалыхвала б, а разнастайвала б чытанне.

Вобраз "сакрэцікаў" мне вельмі адгукаецца. Гэта родная і зразумелая эстэтыка. Яркае акенца ў дзяцінства. Ды я сама гадоў... шмат таму не толькі рабіла сакрэцікі, але і пісала верш (у мяне іх усяго пару штук) пра сакрэцік, у які схаваю ўсё непатрэбнае іншым, адухаўлёныя рэчы, нежывыя-нямёртвыя артэфакты. Зноў дакладнае траплянне-супадзенне.

Тэма УПА вельмі мне цікавая. Супраціў саветам быў, ва Украіне асабліва, гэта гістарычны факт, ну, а яго інтэрпрэтацыя можа быць рознай (ад "усе ў белых вышыванках" да "па макаўку ў крыві немаўлятаў"). І я на баку змагароў за незалежнасць (у гісторыі амаль любой краіны), наколькі б бессэнсоўнымі ні былі б іх намаганні. Асуджанасць на паразу толькі дадае рамантычнасці і захаплення мужнасцю, мяне такое кранае. Можа, аўтарка і перабольшыла маштабы супраціву ды станоўчасць удзельнікаў, гэтага я ацаніць не магу, толькі нагадаць, што перад намі кніга мастацкая, то-бок гісторыя ў любым выпадку альтэрнатыўная. Крыіўкі, сістэма канспірацыі, дэталі побыту - надзвычай спазнавальна.

Цікава пададзена ў кнізе супрацьпастаўленне асобы, якая не змяняе гісторыю, але ўдзельнічае ў ёй (Геля, Адрыян, Ліна, дый Дарына), і абстрактнай, безасабовай улады карпарацый, пра якую вяшчае Вадзім. Канкрэтныя лёсы людзей, што не ўвайшлі ў падручнікі і нават прозвішчы іх невядомыя нашчадкам - супраць палітыкі як абстракцыі, грашовай машыны, раблення палітфігураў з нічога.

Тэма памяці, такая актуальная і хвробная, часта ўводзіцца праз містычную лінію - ну а як яшчэ дазнацца пра лёсы тых, чые архівы знішчаныя, хто ўтаптаны ў пазачасавасць? - толькі сны, часавыя калапсы, уварванне прывідаў з мінулага ў цяпершчыну. Разумею неабходнасць, ва ўсякім выпадку апраўданасць гэтага прыёму, але 1) я не люблю містыку ўвогуле, 2) у беларускай літаратуры прыём настолькі зацяганы, што стаў штампам. Ён абавязкова прысутнічае ў творах беларускі Людмілы Рублеўскай. Ёй далёка да выкшталцонай дарослай мовы Забужко, затое Рублеўская больш даступная падлеткам захапляльным меладраматычным сюжэтам і простым пісьмом.

Можа, Вадзімава прамова наконт рыал палітык у нечым гучыць наіўна ды стэрэатыпна (такі класічны вобраз Бармалея-палітыкі). Але ў мастацкай кнізе перадаць стэрэатыпныя ідэі пэўнай часткі насельніцтва... не бачу ў гэтым вялікай хібы, дый гэта не асноўны аб'ём тэксту. Толькі троху няёмкасці за банальнае "чэсная журналістка супраць гандлю дзяўчаткамі". Імёны рэальных асобаў гучаць настолькі далёкім фонам, што можна не браць іх пад увагу і зноў жа разглядаць тэкст не як занураны ў канкрэтную гісторыю, а як прыкладаны на ўмоўную прастору Усходняй Еўропы (прынамсі так ён бачыцца мне з Беларусі і з 15-гадовай адлегласці, падобна, што мясцовых рэальныя адсылкі больш раняць).

Фемінізм, нацыяналізм, парнаграфія?.. Я не заўважыла. Увогуле, пасля некаторых рэплік на сайц пабаялася дадаваць кнігу ў гульні, была перакананая, што пачну, троху пазнаёмлюся і кіну недачытанай. У выніку дачытала з цікавасцю і прыемнасцю.