Шрифт
Source Sans Pro
Размер шрифта
18
Цвет фона
Сўзбоши
Бу китоб нега керак?
Китоб ёзишдан мақсад учта бўлиши мумкин. Бундан иккиси менга тааллуқли эмас.
Биринчиси – пул ишлаш. Менда бундай зарурат йўқ.
Иккинчиси – қанчалик зўр эканимни бутун дунёга намойиш этиш. Лекин ўзимизда ҳам, чет элда ҳам кўпчилик мени танийди, боримча билади. Шундай экан, ҳеч кимни алдай олмайман.
Ва ниҳоят, учинчи сабаб – ўзим истаган инсонларга – ўн бешдан ўттиз ёшгача бўлган, атроф-оламга қараб туриб: «Бу ёғига нима қилсам экан? Кун сайин ўзгариб бораётган жамиятда қандай яшаб кетаман? Орқамда туриб берадиган, қўллайдиган одамим бўлмаса ҳам юзага чиқа олармикинман, кимга керакман ўзи? Орзуларим ушалармикин?» деб ўйланаётган ёшларга муҳим фикрларни етказиш.
Сизга ўзим ҳақимда, қандай қилиб оёққа турганим, ҳозирги даражага етишимга нималар туртки бўлгани ҳақида гапириб бермоқчиман. Ҳеч нарсани назардан қочирмасликка ҳаракат қиламан.
Бу китобни ёзишга киришгунча ўзимни жуда омадли деб ҳисоблардим. Бутун умр омад кулиб боққандек туюларди. Мана ҳозир ҳам, шинамгина уйимда, оилам даврасида ўтириб ёзяпман. Муваффақиятли бизнесим, қизиқарли лойиҳаларим бор. Пешонанинг ярқирагани шу эмасми?!
Лекин бошимдан ўтган воқеаларни бирма-бир эслаб, омадим чопган пайтдан кўра, ишим юришмаган вақтлар кўпроқ бўлганини тушундим. Битта муваффақиятга эришиш учун шунчалик кўп муаммога дуч келган эканманки, буни юз фоиз омад деб ҳам бўлмайди.
Биласизми, онам – доя-ҳамшира. Дояларга алоҳида имтиёзлар берилмаган. Биттагина кафолатланган қулайлик – фарзандларини ўзи ишлайдиган туғруқхонада, ишончли шифокорлар қўлида, ҳамкасб дўстлари орасида дунёга келтириш. Хуллас, мен туғиладиган пайтим шуям ўхшамаган, онамнинг ишхонаси санитария-дезинфекция ишларига – «мойка»га ёпилиб қолган.
I
Вазир келди
Гўдаклигимда катталарнинг оёғи остида ўралашиб, инжиқлик ёки шўхлик қилсам, бувим доим: «Уни тинч қўйинглар, уришманглар. Бу болам министр бўлади», – дердилар.
У вазир бўлади.
Нега ундай деганларини билмайман. Бувимнинг фикрича, оиламизда мендан бошқа ҳеч ким министр бўлолмасди. Автослесарь билан ҳамширанинг ўғли бир кун обрў-эътиборли, катта одам бўлишини хаёлга ҳам келтириш қийин эди.
Ойимни саволга тутаман. Улар ҳам бувим нега бундай деганларини билмайдилар.
Мана энди, орадан ўттиз йилдан кўпроқ вақт ўтиб, ЎзМАА1 биносининг холида турибман. Министр бў-либ. Ўзбекистон Матбуот ва ахборот агентлигининг директори мақомига кўра вазир ҳисобланади. Каттагина бинонинг биринчи қавати. Девор, шифтлари тўкилай дейди, поллари чириб ётибди, ҳамма ёқ вайрона, чиқинди. Ҳатто вазирнинг, яъни менинг хонамдан канализациянинг бадбўй ҳиди анқийди. Сталин давридан қолган бу эски иморат охирги марта қачон таъмирланганини биров эслолмайди.
Бинодаги беш юздан ортиқ хонанинг деярли ҳаммасини ижарачилар эгаллаб олган. Хотин-қизлар қўмитаси, қайсидир партиялар, қандайдир нашриётлар, тадбиркорлар ва яна кимлардир. Ички ҳовлида машиналар тиқилиб кетган. Ҳеч ким менга аҳамият бермайди ҳам, одамларнинг униси у ёққа, буниси бу ёққа ўтиб юрибди. Иккинчи қаватнинг чап қанотидаги кафтдек жой – мана шу ЎзМАА.
Мени жамоага таништириш учун Бош вазир ўринбосари, Молия вазири Жамшид Қўчқоров келди. Таништирдию жўнаб кетди. Мажлислар залига типографияларнинг ёши ўтиб қолган директорлари, бошқарма бошлиқлари йиғилган. Ҳар бири бу тизимда салкам ярим аср – Совет Иттифоқи давридан бери ишлаб келади. Ўша лаҳзада менга бўлган муносабатни аниқ ҳис қилдим: гўё хонага ёш бола адашиб кириб қолгану бувиси меҳр билан: «Боламни уришманглар, у вазир бўлади»,– деяётгандек. Хонадагилар менга парво қилмай, ўзаро гаплашиб ўтиришибди. Эшикдан кириб келган ёшгина кўзойнакли йигитчага эътибор қаратгандан кўра, ёнидаги обрўли ҳамкасбининг суҳбати муҳимроқ улар учун.
Маош тарқатиш вақти келиб қолган, ЎзМАА ҳисоб рақамида эса 18 миллион сўм пул бор эди. Бош бухгалтерни чақиртирдим. Нима қиламиз? Пул қани? Қандай ишлардинглар ўзи?
– Хавотир олманг, Комил Исмоилович, типографиялар бизга оборотидан 2% ўтказса, маошни ёпамиз.
Бу ҳақда тўлиқроқ маълумот беришни сўраб, ўзим учун қизиқ нарсаларни билиб олдим. Тўғри, тизимдаги ҳамма ташкилотлар ЎзМААга бўйсунади. Яъни, мантиқан олганда, улар бош идорага гап-сўзсиз маб-лағ ўтказиши шарт. Аммо ҳеч қачон бундай бўлмаган. Бош ҳисобчи ҳар ой ходимларга маош тўлаш вақти келганда: «Илтимос, бизга маблағ ўтказиб беринг», – деб ялинишга тушади. Ва ҳар гал: «Имкон туғилса, берамиз. Бўлганда оласизлар», – деган кибрли жавобни эшитади.
– Комил Исмоилович, уларни кўндираман, шу пайтгача амаллаб келганмиз, – деди ҳисобчи мени «юпатиб».
Демак, бешта нашриёт: «Ўзбекистон», «Ўқитувчи», «Ғафур Ғулом», «Чўлпон» ва «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» олдин ўзини тарозига солади. Охири раҳбариятнинг илтимосини бажарган бўлиб, пул ўтказади, худди эҳсон қилгандек.
– Унақаси кетмайди, – дедим.
– Ия, Комил Исмоилович, соҳанинг китлари-ку улар! Қўйинг, аралашманг, ўзим ҳал қиламан.
Бош ҳисобчи йиллар давомида қуйи ташкилотлардан тиланиб пул ундиришни оддий ҳол деб келган. У ўзича мени бу ёқимсиз жараёндан асрамоқчи бўлди.
Мен ЎзМААга бўйсунадиган барча ташкилотлар раҳбарларини катта умумий мажлисга чақиртирдим. Навоий номидаги Миллий кутубхона директори ўша заҳоти иши кўплиги, келишга вақти йўқлигини айтди. «Қарши бўлмасангиз, кейин ўзингизга алоҳида учрарман, майлими, Комилжон?»
Мен белгиланган вақтда келдим. Вазир курсисига ўтирдим. Одамлар хонага кириб-чиқиб, у ёқдан-бу ёққа юришибди. Мени бир тийинга олишмаяпти, худди бу ерда умуман йўқдекман. Индамай, сабр қилиб турдим. Охири чидолмадим:
– Марҳамат қилиб ўтириб олинглар. Бошлаймиз. Бир-биримизни озгина ҳурмат қилайлик.
Ҳамма жойлашиб олди. Менга ёв қараш қилиб ўтиришибди, суҳбатнинг белига тепдим-да! Энг гигант нашриёт – «Ўзбекистон»нинг директорини турғиздим.
– Қани, гапириб беринг-чи, ишлар қандай кетяпти?
– Агар мен гап бошласам, бу ерда эрталабгача ўтирамиз, – жавоб берди у менсимайгина.
– Керак бўлса, ўтирамиз, – дедим мен. – Бошланг.
Бу ҳақда ҳозир гапириш осон, лекин тартиб ўрнатишнинг ўзи бўлмади. Ишни ЎзМАА директори номидан бинода ўтирган барча ижарачиларга хат ёзишдан бошладим: «Тез кунда эгаллаб турган хонангизни бўшатишингизни сўрайман».
Ижара тўловининг шарти оддий экан: Агентлик ҳисоб рақамига арзимаган маблағ ўтказилади, қолган пул нақд берилади. Хомчўт қилиб кўрдим. Ойига эллик минг доллардан кўпроқ пул келиб турган. Шун-ча пул қаёққа кетган, билмайман. Бош офисга пул тушадими, йўқми, ҳеч кимни қизиқтирмаган. Бино эса харобага айланиб бўлган.
Менга бу пулнинг кераги йўқ эди. Қўл остимдагилар сал ҳайрон бўлишди. Тўғри, бизнес билан шуғулланишимни, ўзимга яраша даромадим борлигини ҳамма билади, лекин пул ҳеч қачон ортиқчалик қилмайди-ку.
Табиийки, «Ижарачиларга тегманг», деган илтимослар ёғила бошлади. Ҳеч ким иссиқ ўрнини йўқотгиси келмасди. Юқоридан, вазирлик ва идоралардан қўнғироқ қилдириб, янги директорга босим ўтказишга ҳаракат қилишди. Фақат Хотин-қизлар қўмитасининг ўша пайтдаги раиси Танзила Камоловна2 улар учун ажратилган янги бинонинг қурилиши ҳали охирига етмагани, озгина вақт берилса, бир йўла кўчиб чиқиб кетишларини тушунтирди. Уларнинг сўзини икки қилолмадим. Қолганларга қаттиқ турдим. Бино – бизники, ходимларимга шароит яратиб беришим керак. Ички ҳовли ёпилди, уюм-уюм ахлат чиқариб ташланди, хоналар, холл, йўлаклар таъмирланди. Буларнинг ҳаммаси кимнинг ҳисобидан бўлганини гапиришга ҳожат йўқдир-а?! Бино таъмири оилавий бизнесимга қимматга тушди, олдинда эса ҳали яна иш кўп эди.
Эсимда, тадбирлардан бирида Бош вазирнинг биринчи ўринбосари Очилбой Жуманиёзович Раматов3 билан учрашиб қолдик. Ҳозир нима ишлар билан бандлигимни сўради. ЎзМААни бошқараётганимни айтдим.
– Нима ташкилот эди у, эслатиб юборинг? – сўради Раматов.
ЎзМАА шу даражада бор-йўқлиги билинмайдиган, мудроқ ташкилот бўлганки, ҳатто Бош вазирнинг биринчи ўринбосари бу Агентликни бирданига эслолмади. Ташкилот раҳбарлари Вазирлар Маҳкамаси йиғилишларига деярли чақирилмаган. Директорини фақат «бахт мактуби» олиб турган газеталарнинг муҳаррирларигина таниган – уни олиб ташла, буни таҳрир қил… Фақат бир марта, жаноб Тангриев4 «маънавиятга зарар етказганлар»га (унинг назарида, албатта) қарши ЎзА орқали аёвсиз кураш эълон қилганида, унинг донги ҳамма ёққа тарқалди.
Аммо менинг олдимда турган энг асосий масала бинони таъмирлаш эмас, Агентлик директорининг нуфузини кўтариш эди, албатта. Хўп, бунинг учун нима қилиш керак? Мансаб гувоҳномасини пеш қилиб, атрофдан иззат-ҳурмат кутиш бефойда. Яхшиси, жанг санъати қоидаларини қўллаган маъқул. Биринчи навбатда асосий рақибни, ким бошқаларга таъсири, сўзини ўтказишини аниқлаб, зарарсизлантириш шарт.
Ходимларни аттестациядан ўтказиб, бир кун ичида бир неча кишини ишдан бўшатдим. Кейин бутун жамоа олдида Мониторинг маркази директори Хуршид Маматовни лавозимидан олдим. Айнан унинг гуруҳи Яхшиямки, ишдан кетганимга ачинган оддий журналист ва блогерлар ҳимоя қилишгани, бўлмаса булар мени янчиб ташлашга тайёр эди.
Мониторинг маркази ЎзМАА ичидаги энг ёпиқ тузилма бўлиб, ҳеч қайси директор унинг остонасидан ҳатлаб ўтмаган. Бир куни хонамдан чиқарканман, бегона кишининг котибимга сурбетларча ўшқираётганини эшитиб қолдим. Котибиятдаги йигитлар эса индамай туришибди.
– Сиз кимсиз? – сўрадим мен.
– Мен Мониторинг марказиданман! – менсимай жавоб берди у.
Улардан ҳамма чўчирди, чунки ўзларини салкам бутун олам хўжайинларидек тутишарди.
– Чиқиб кетинг бу ердан! – аслида бундан қўполроқ гапирдим. – Ким бўлибсиз, ходимларимга дўқ урадиган?
Кўринишидан зиёли ва оғир-босиқ раҳбардан бунақа муомала кутмаган ҳалиги киши довдираб қолди. Индамай чиқди-кетди. Мен ўша заҳоти Мониторинг марказидагиларни йиғилишга чақирдим.
Кириб борганимда, ҳамманинг кўзи менда, биров қизиқиб, биров хавфсираб қараб турарди.
– Ҳозир сизларга қиладиган яхшилигим шуки, – дедим Марказнинг директори ва яна бир неча ходимга, – ўз аризангизга кўра ишдан бўшатаман ва сизларни хотирамдан ўчириб ташлайман!
Мониторинг марказига шу пайтгача амалда ҳамма ишни юритган Дилноза Зиёмуҳамедова5 директор бўлди. Ҳозир у Президент Администрацияси раҳбарининг ўринбосари. Фаҳм-фаросатли, ҳаракатчан оддий ходимларни директор ўринбосарлари лавозимигача кўтардим. Муддат қўйдим, йўл-йўриқ кўрсатиб, ҳаммани ишга солиб юбордим.
Энди энг улкан ва бўйсунмас кит – «Ўзбекистон» нашриёти қолди. Ўша, директори «гапирсам, эрталабгача ўтирамиз», – деган нашриёт. Ростдан ҳам янги вазирга айтадиган гаплари кўп экан – типографиядаги қўшиб ёзишлар, талон-тарож, мулкни ўзлаштириш ҳолатларининг тарихи жуда узун, Иттифоқ даврига бориб тақаларкан. Ҳукуматнинг барча доиралари билан алоқалари зўр йўлга қўйилган. Ҳатто қўшни давлатлар миқёсида ҳам. Ўз-ўзидан маълумки, ҳамма ҳужжатлари жойида. «Ўзбекистон» республикага вагонлаб қоғоз олиб кирадиган нашриёт эди. Айрим фактларни таҳлил қилган ҳолда, катта эҳтимол билан давлат курсида олинган қоғоз мамлакат ичида бозор нархида сотилганини тахмин қилиш мумкин. Ўртада жуда катта пул айланарди. Шунинг учун нашриёт директори мени раҳбар сифатида тан олмади, топшириқларимни бажаришни хаёлига ҳам келтирмади. «Серый кардинал» Маҳмуджон Зайтаев6 бўлиб чиқди. Лавозимида эллик йилдан бери ўтирган мансабпараст, амалдор бу отахон ҳеч нимадан тап тортмасди.
Типография доим давлатдан катта буюртмалар олиб, дарслик, кундалик ва дафтарлар чоп этса ҳам, давлатга фойда келтирмас, аксинча, зарарга ишларди. Аслида даромад кимларнингдир чўнтагига тушар, тизимда меҳнат қилаётган 650 нафарга яқин ишчи эса арзимаган маошини ҳам вақтида ололмасди.
Уларнинг даромад топиш йўлларини ўрганиб, «Қойил!» деб юбордим. Қоғоз салфетка-сочиқчалар ва ҳожатхона қоғози ишлаб чиқарувчиларга ўрам-ўрам чиқиндини ҳам пуллашар экан, шоввозлар! Табиийки, ундан ҳам «откат» – улуш олишган. Хуллас, ҳамма нарсадан пул қилинган. Алмисоқдан қолган нашриёт ускуналари эса тез-тез ишдан чиқар, уларни янгилаш ва замонавий техникани ишга тушириш зарур эди. Лекин эҳтиёт қисмлардан ҳам «откат» олмаса бўлмайди.
Менинг ҳисоб-китобимга кўра, кимларнингдир чўнтагига ҳар йили миллионлаб доллар тушган. Мамлакатдаги энг йирик нашриёт эса талон-тарож қилинган, вайрон бўлган. Лекин бу менинг шахсий кузатув ва хулосаларим. Мен тергов олиб борадиган, кимгадир айблов қўйиб, далил қидирадиган прокуратура эмасман. Аммо ўз фикримни айтишга ҳаққим бор, буни менга ҳеч ким тақиқлай олмайди.
Майли.
Янги йил арафаси. Ишчиларга мукофот пули тарқатилсин, деб топшириқ бердим. Корхонанинг ўзида катта саҳна қурдик. Шерали Жўраев, Юлдуз Усмонова каби санъат юлдузлари, таниқли қўшиқчиларни таклиф қилдик.
Ўзиям роса қиздиришди!
Концертдан кейин, зиёфат охирида сўзга чиқдим.
– Кайфиятлар қалай? – сўрадим йиғилганлардан. – Нимага баъзиларнинг юзида хурсандчилик кўрмаяпман? Янги йил байрам-ку?! Мана, мукофот пули олган бўлишингиз керак…
Ўтирганлар орасида ғала-ғовур бошланди. Қанақа мукофот? Ҳеч ким ҳеч нима олгани йўқ…
Раҳбариятнинг ранги ўчиб кетди.
– Мен ЎзМАА директори сифатида ўз мажбуриятимни бажардим, ходимларни мукофотлаш ҳақида буйруқ бердим. Лекин раҳбарларингиз буйруқни бажармаган.
– Кечирасиз, ҳали улгурмадик… – деган мужмал жавоблар эшитилди.
– Если вы не выполняете мои поручения, я буду вынужден вас уволить, – ответил я. При всех. В микрофон.
– Агар берилган топшириқни бажармасангиз, сизларни ишдан олишга мажбур бўламан, – бу гапни ҳамманинг олдида, микрофон орқали айтдим.
Эртасигаёқ шошилинч равишда мукофот пули тарқатилди. Ҳеч қандай протоколу расмиятчиликка қараб ўтирмаслигимни билиб, ҳайиқишди, шекилли. Ҳамманинг олдида нимани ўйласам, ўшани гапираман, ишдан шартта бўшатишим мумкин, аризага «ўз хоҳишига биноан…» деган ёзувни тиркаб, ими-жимида чопонни елкага ташлаб кетиш йўқ.
Мукофотни вақтида бериш арзимаган масаладек кўриниши мумкин, лекин бу янги раҳбарнинг бир сўзли эканини исботлади. Шундан кейин ишчиларнинг муаммоларини ўргана бошладим. Ўзига хос очиқ эшиклар марафонини эълон қилдим. Истаган ходим келиб, дардини айтиши, савол ёки таклифини бериши мумкин эди. Эрталабдан бошланган кирди-чиқди ярим кечагача давом этарди. Тўйлар, маошлар, таътиллар, даволаниш, ижтимоий имтиёзлар, хат-ҳужжат – кўрмаган масаламиз қолмади.
Типография ходимларини эса огоҳлантирдим: ким ўғрилик қилса, жавобгарликка тортилади. Тўғри, «откат»лар билан солиштирганда бу пул хамир учидан патирдек эди. Кимлардир барибир эски ҳунарини қўймади ва ишдан бўшатилди.
Дарвоқе, директорнинг ҳам ойлигини оширдим. Ундан олдин хусусий бозорда энг зўр мутахассисларнинг меҳнати қанчага баҳоланишини суриштирдим. Натижада, директорнинг маоши 2,5 миллиондан деярли 25 миллионга чиқди.
Ойлиги расман қанча эканини аниқлаганимда, ўртамизда нохушроқ суҳбат бўлиб ўтди:
– Миллиардлаб пул айланадиган, 650 кишилик жамоага бош-қош раҳбар бунақа арзимаган ойликка ишлаши учун ё аҳмоқ бўлиши керак, ёки ўғри. Сиз қайси бирисиз? – сўрадим киноя билан. – Шахсан мен қўл остимда иккала тоифа ҳам ишлашини хоҳламайман.
Раҳбарлар исталган пайтда лавозимидан айрилиши мумкинлигини тушунишди. Топшириқни бажармаса, ишдан оламан. Қаттиқ ва аёвсиз босим ўтказишга тўғри келди.
Маълум вақтдан кейин директор қабулимга келиб, «ўз хоҳишига кўра» лавозимидан озод этишимни сўради. Йўқ! Аниқ бир сабаб бўлса, бўшатаман, ўз ихтиёри билан кетиш йўқ!
Типографиялардан биридаги цехда ишчилар ертўлада ишлашар экан. Бино тахминан эллик йилдан бери таъмирланмаган. Ҳамма ёқда намгарчилик, зах босиб ётибди, хоналар нимқоронғи. Бинони эпақага келтириш учун бир ҳафта муддат бердим. Роппа-роса бир ҳафта! Директор эртасидан ишга чиқмай қўйди. Ҳамма ишни ташлаб, йўқолиб қўя қолди.
Нашриётларнинг раҳбарлари қалтис вазиятда эди. Мени на пора бериб, на кимларгадир қўнғироқ қилдириб ўзларига оғдира олишди. Бундай юқори лавозим эгасига унча-мунча одам ҳадди сиғиб илтимос билан чиқа олмади. Шунинг учун йиллар давомида нашриётлар маблағини ўзлаштириб келганлар секингина жуфтакни ростлашди.
Йўлимизга тўғаноқ бўлаётганларнинг илдизини қуритиш керак эди. Акс ҳолда, улар ишлашга халақит беришлари, устимдан юмалоқ хатлар ёзиб, оёғимдан чалишга ҳаракат қилишлари аниқ. Лавозимида қолганларга ҳар қандай қоидабузарлик ва саботаж учун албатта жавобгарликка тортишимни тушунтириб қўйдим. Ёши ёки кўрсатган хизматларига қарамай, ҳеч кимни аяб ўтирмаймиз, айбдор жазосини олади.
Молиявий текширув ЎзМААга қарашли «Ўзбекистон» нашриёти зарарга ишлаётганини кўрсатди. Ваҳоланки, давлат буюртмаларидан ҳисоб рақамига миллиардлаб сўм тушиб турарди. Вазиятни ўрганиб, ташкилот балансида соҳага алоқаси бўлмаган қандайдир активлар, бинолар борлиги ва улардан фойдаланиш учун жуда катта маблағ сарфланишини аниқладик.
Энг кўпхарж бино «Ўзбекистон» нашриёти қошидаги ётоқхона экан. Ходимлар у ерда ўн йиллаб, авлод-авлоди билан яшайди. Бино нашриёт балансида. Лекин улар доим ижара ҳақи тўлаб келган.
Юристларга масалани ўрганиб, қонуний ечимини топиш бўйича топшириқ бердим. Ҳар бир оила ижара хонадонини ўз номига расмийлаштирсин, ётоқхонада эмас, шахсий уйида яшасин, дедим. Ечим топилди. Шунча йил ижарада турган элликта оила бошпанали бўлди.
Ҳар бир хонадонга бирма-бир кириб, бир пиёла чой устида мезбонларни гапга солдим. «Уйни ўз номингизга расмийлаштиришда муаммо туғилмадими? Ҳеч ким ҳеч нарса тама қилмадими? Уйли бўлиш учун кимнингдир чўнтагига пул солиш керак, деган гаплар бўлмадими?» Ҳаммадан бир хил жавоб эшитдим: Йўқ, унақаси бўлмади.
Бу бизнинг ғалабамиз эди! Уй тақсимоти учун жавобгарлар, агар ортиқча гап чиқса, албатта қулоғимга етиб келишини билиб, бир тийин ҳам ундиришга ҳаракат қилишмаган. Бинони таъмирлаб беришни бўйнимизга олгандик, ваъдамизнинг устидан чиқдик. Ишчилар ҳовлида катта дастурхон ёзиб, худойи қилишди. Мениям таклиф этишди. Сўзга чиқиб, бу уйлар юртимиз Президенти ҳамда Агентлик томонидан тақдим этилаётгани, ҳужжатлар қонуний расмийлаштирилгани ва мендан кейин ҳам ишчилардан уйни ҳеч ким тортиб ололмаслигини айтдим. Кимдир хурсандчилигини ичига сиғдиролмай йиғлаган, кимдир кулган, ҳамманинг кўзи чақнаб турибди, хуллас, эсдан чиқмайдиган кун бўлди.
Президент сиёсатининг асоси ҳам одамлар турму-шини яхшилашдир. Мен команданинг бир аъзоси сифатида шу ишга озгина бўлса ҳам ҳиссам қўшил-ганидан мамнун эдим.
Шунча йил омонат уйда ҳаёт кечириш, омонат уйда фарзанд кўриб, тўй-томошалар қилиш, исталган пайтда кўчада қолиши мумкинлигини ўйлаб, қўрқиб яшаш… Ҳозир ўз уйларида тинч-хотиржам яшаётган ўша одамлар дуоларида мени ҳам эслаб қўйишади, деган умиддаман.
Яна балансимизда республикадаги ягона матбаа-
ноширлик касб-ҳунар коллежи ҳам бўлиб, ёпилиш арафасида турган экан.
Қабулимга директори келди.
– Бинони бўшатиб беришимиз керак, – деди.
– Хўп, яхши. Матбаачиларни қаерда тайёрлаймиз унда?
– Коллежнинг ўзи бўлмайди! – хўмрайиб жавоб берди директор.
– Мамлакатда 1 600та матбаа корхонаси ишлаб турибди-ю, матбаачи тайёрлайдиган бирорта ўқув даргоҳи бўлмайдими?! Бунақаси кетмайди!
Коллежни сақлаб қолдик. Вазирлар Маҳкамасининг бу борадаги Қарорига ўзгартириш киритилишига эришдик. Коллежнинг ёпилишига йўл қўйиб бўлмасди. Чунки китоб, дарслик, ўқув қўлланмалари, кўргазмали ташвиқот воситалари ўрнини ҳеч нима боса олмайди – интернет ҳам, бошқасиям.
Энди олдимизда турган энг муҳим масала СЎЗ ЭРКИНЛИГИ эди. Биз Вазирлар Маҳкамасига бўйсунамиз. ВМ эса вазирлик ва идоралар дегани. Танқид асосан шуларга қаратилган бўлса, қандай қилиб сўз эркинлигига эришиш мумкин? Демак, Агентлик вазирликлар билан тенг мақомда бўла олмайди.
Президентга билдириш хати киритдик. Агентлик бевосита Президент Администрациясига бўйсунсагина ОАВни ҳимоя қилиши мумкин. Масалани шу нуқтаи назардан асосладик. Бизга қўнғироқ қилиб, оғзимизни ёпадиганлар бўлмаслиги керак. Раҳбарият бу таклифни қўллаб-қувватлади.
Агентлик ходимлари маошини бир неча баробар оширдик. Арзимаган пул тўлаб, одамлардан виждонан ишлашни талаб қилиб бўлмайди. Ойликлар қай даражада ўзгарганини тасаввур қилишингиз учун мисол келтираман: бир ярим миллион оладиганларнинг маоши ўн саккиз миллионга чиқди. Соҳани яхши биладиган мутахассис ўз қадрини ҳам билади, ҳалол ишлайдиган бўлса, ўша арзимас пулга кўнмайди.
«Ботир Парпиевнинг жияни» бўлмаганимда, бу ишларни эплай олмасдим, албатта. Мен шафқатсиз солиқ идораси мактабида жуда самарали сабоқ олганман.
1 ЎзМАА – Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги. Матбуот ва ахборот соҳасида давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишни таъминловчи давлат органи.
2 Танзила Камоловна Норбоева – Ўзбек давлат ва жамоат арбоби, 2016-2019 йиллари Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитасига раҳбарлик қилган.
3 Очилбой Жуманиёзович Раматов – давлат арбоби, 2016 йил 15 декабрда Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг биринчи ўринбосари этиб тайинланган.
4 Лазиз Тангриев – 2017 йил июлдан 2018 йил ноябргача ЎзМАА раҳбари бўлган.
5 Дилноза Зиёмуҳаммедова – 2020 йил июндан Ўзбекистон Президенти Администрацияси раҳбарининг ОАВ масалалари бўйича ўринбосари, ОАВ, телевидение ва матбуотни ривожлантириш сектори мудири.
6 Маҳмуджон Зайтаев – «Ўзбекистон» нашриёт-полиграфия ижодий уйи директорининг биринчи ўринбосари.
II
Парпиевнинг жияни
2001 й.
Санъат институтининг биринчи курсида ўқиётганимда қариндошимиз Бахтиёр ака ҳозирги МТРК-нинг1 ўт ўчириш хизматида ишлайдиган оғайниси Абдусаттор ака билан келишиб, мени телевидениега амалиётга жойлаб қўйди. Ота-онам «Дарсдан кейин лақиллаб юрмасин, ишласин, пул топмасаям, тажриба орттирсин», – дерди. Ўзим ҳам телережиссёрлик касбига қизиқиб, ҳақиқий телевидениечи бўлишга тайёр эдим.
МТРКга кириш осон эмас, бу ниҳоятда ёпиқ ташкилот. Бирор лавозимни эгаллаш у ёқда турсин, энг оддий ишга жойлашиш учун ҳам таниш-билиш керак эди. Абдусаттор акага раҳмат, оддий бир талабани практикага олишга «Давр»2 дастури таҳририятини кўндирди.
Ишга кетаётганимда онам қаттиқ тайинладилар:
– Комилжон, жон болам, ҳеч ким билан уришиб-талашиб юрма, илтимос, бировга гап қайтарма, «хўп-хўп» дегин, нима иш буюришса, дарров айтганларини қилгин, ҳаммага фойданг тегсин, ҳаммага ёрдам бергин, ўғлим…
Худди шундай қилдим. «Режиссёр ёрдамчиси ассистентининг ёрдамчиси» деган шарафли лавозимда ҳаммага фойдали бўлай, дедим.
– Ҳой, бола, сомсага чиқиб ке!
– Хўп.
– Ўв, кассеталарни олиб чиқ.
– Хўп.
– Тайм-кодини ёзиб бер.
– Хўп бўлади…
Секин-секин иш ўргандим, билим, тажриба орттирдим.
Ўша пайтда «Давр»га Фурқат Зокиров раҳбарлик қиларди. Мен унинг учун кераксиз бир матоҳдек эдим. Шунча ишлаб, менга на бир оғиз яхши гапиргани, на мақтаганини эслайман. Фақат танбеҳини, «Ишдан ҳайдайман!» деган пўписасини эшитганман. У мени қанчалик ёқтирмаса, мен ҳам ўша пайтда уни шунчалик ёмон кўрардим. Ҳамманинг олдида мени ҳақорат қилиши ёки арзимаган хатоим учун студиядан ҳайдаб солиши мумкин эди. Ҳеч қачон саломимга алик олмасди, худди бу билан бирор жойи камайиб қоладигандек. Эсласам, ҳалиям тушунмайман, наҳотки бир оғиз сўрашиш шунчалик малол келган бўлса?!
«Давр тонги»га Севара Назархон севишганлар кунида концерт бергани ҳақида кичкина лавҳа тайёрлаб, росмана балога қолдим.
– Қанақа севишганлар? – чинқирди у. – Жиннимисан? Севишганларинг нимаси?! Менга нимани тиқиштиряпсан?
Бақир-чақири бутун МТРКга эшитилди. Шундан кейин иложи борича унинг кўзига кўринмасликка ҳаракат қилдим. Ҳеч ким таҳририятнинг қоидалари, сиёсатини, умуман, телевидениенинг ёзилмаган қонунларини ўргатмасди. Лекин ишни худди тажрибали одамдан сўрагандек талаб қилишарди. Алам қиладигани шу эди. Ишимни қойил қилиб бажаришга ҳаракат қилганим сари сўкиш эшитардим. Мен ўзим-га бошқача бир муносабат талаб қилмайман. Лекин дўқ-пўписа, ҳақоратни умуман кўтара олмайман. Гап эшитмаслик учун ҳамма ишни астойдил, ўз вақтида бажараман.
Фурқат Зокиров мени ҳайдаб юборган «Давр» студиясининг монтаж-кўрикхонаси ҳамда «Давр тонги» дастури ижодий гуруҳи.
Ҳозиргача нима иш қилсам, худди тепамда Фурқат Зокиров афтини буриштириб, «Таҳририятдан ҳайдайман!» деб ўдағайлаётгандек туюлаверади. Ҳамма лойиҳаларим пишиқ-пухта чиқиши шундан бўлса керак.
Лавҳаларни ҳаммадан яширинча, энг асосийси, директорга кўрсатмасдан тайёрлашга тўғри келарди. Камерани ялиниб олиб, кечалари монтаж қилардим. Шундаям телевидениеда бемалол кўрсатса бўладиган яхши материал чиқарди. Масалан, «қутқарув-050» хизматига бағишланган қисқагина лавҳамдан ҳатто Фурқат Зокиров ҳам камчилик тополмай, эфирга қўйган.
Кейин ФВВ3 ҳақида кўрсатув тайёрладим. Бинойидек материал бўлди, шунчалик ўзимга ёққанидан ФВВ офисига бориб, ўзларига кўрсатишга қарор қилдим.
Пешона деб шуни айтсалар керак: мен «қайдасан ФВВ» деб йўлга чиққанимда матбуот хизмати бошлиғи капитан Бегматов янги тайинланган вазир Ботир Парпиевнинг қабулида ўтириб, дакки эшитаётган бўлган. Ахборот хизмати ишламаяпти, вазифасини бажармайди, янгиликлар эълон қилмайди, телевизорда кўринмайди… Капитан Бегматов пешонасидан дув-дув оқаётган терни рўмолчаси билан артганча, боши қотиб ўтираверган. Вазир ҳақ эди.
Қабулхонадан чиққан Бегматовга ФВВ биносида ахборот хизматини қидириб юрган ёш йигитча, яъни мен рўпара келиб қолдим. Капитан роса хурсанд бўлиб кетди.
– Менга худди шу керак эди! – деди у, тайёрлаган кўрсатувимни кўриб. Кейин уст-бошимга ғалатироқ қаради-да (калта иштон – шортикда эдим): «Эртага тузукроқ кийиниб кел. Шим, кўйлак… Министрнинг олдига кирамиз», – деди.
Эрталаб ФВВ эшигига етиб келганимда иш куни бошланишига ҳали ўн беш дақиқа бор эди. Вазирнинг хонасига кирдим. Форма кийган Ботир Раҳматович каттакон стол ортида нимадир ўқиб ўтирарди. Ўзиям қоядек салобатли. Менга бир қараб қўйди.
– Ассалому алайкум… – иккиланиб, секингина стол томон юрдим. Шу пайт кутилмаган воқеа бўлди. Мен Фурқат аканинг саломимга алик олмаслигига ўрганиб қолган эканман. Вазир ўрнидан турди. Столни айланиб ўтиб, менга қўлини узатди.
– Ваалайкум. Яхшимисиз? – у шундай деб, ўтиришга ишора қилди.
Нимага келганим ҳам эсимдан чиқиб кетди. Ўзимни йўқотиб қўйдим. Кимсан вазир мен – оддий бир талаба билан сўрашиш учун ўрнидан турди-я! Бу одамни ўша кундан ҳурмат қила бошладим. Ҳалигача кўнг-лимда ана шу миннатдорлик ҳисси бор.
Ботир Раҳматович материални кўриб, жуда мамнун бўлди. Ишим унга ёқди.
– Яшанг! Энди қоғоз-қалам олиб, ёзинг. Мана бу жойида галстук сал қийшайиб қопти, бунисида фуражкани тўғрилаш керак. Манави ерга бунақа кириб борилмайди, бу томондан эмас, нариги тарафдан…
Вазирнинг гапларини ёза туриб, кайфиятим туша бошлади. Видео газета учун ёзилган репортажмас-ку, беш дақиқада ўзгартириб ташласам. Қийшайган бўйинбоғни тўғрилаш учун ўша лавҳани бошқатдан тасвирга олиш керак. У пайтлари МТРКда ҳеч ким ўзича камера ололмас, техника журналистларга жадвал бўйича, навбати билан бериларди. Оласан, қўл қўясан, жойига бориб, тасвирга тушириб келасан, хуллас, ўзига яраша тартиб-қоидаси бор. Кейин ҳамма материални монтажда йиғиб, рендер қилиш керак.
– Ёзиб олдингми? Сенга эртагача муҳлат.
Қандай улгурганимни билмайман-у, лекин эпладим. Кечаси билан ухламадим. Эрталаб тайёр қилиб бордим.
– Баракалла! Фақат кеча манави жойи эсдан чиқибди-да, шуниям қўшиб қўй, кечқурун кўрсатасан.
Вақт кечагидан ҳам кам. Ўшанда ҳаётимда биринчи марта умуман иложи бўлмаган ишни қилиб, кечгача топшириқни бажардим.
– Ана энди ҳаммаси жойида, – деди вазир. – Эфирга беравер.
Кулиб юборай дедим.
– Ботир Раҳматович, мен телевидениеда кичкина одамман. МТРК раиси у ёқда турсин, муҳаррир ҳам гаплашиб ўтирмайди мен билан. Уни ҳатто кўрмайман ҳам. Лавҳа эфирда кетиши учун унинг имзоси керак.
– Йўғ-э? – астойдил ҳайрон бўлди вазир. – Май-ли, шуям муаммоми?..
У телефонда Кўчимовнинг4 рақамини терди.
– Абдусаид ака, бизни қўллаб турганингиз учун раҳмат, йигитларингиз зўр экан, жуда яхши кўрсатув тайёрлашибди…
Ишхонада Фурқат Зокиров мени қилич яланғочлаб кутиб турган экан. Бу сафар у бутун Тошкентни бошига кўтариб бақирди. Мен уни бир тийинга олмай, рухсатсиз, навбатсиз камера олиб чиқиб кетибман. «Тирранча, думбул, аҳмоқ, эшшак… Менга юқоридан босим ўтказаман, деб ўйлама!»
Ўша кундан бошлаб икки ўт орасида қолдим. ФВВдагилар айтса, лавҳа тайёрлаб бераман, кейин директор менга заҳрини сочади: ҳар сафар вазирликдан қўнғироқ қилдириб, техника жадвалини бузармишман.
Иш кўп, МТРКдан ярим кечаси қайтардим. «Навоий» метро бекатидан охирги поезд тунги 12:03 да жўнар, нима қилиб бўлсаям, улгуришим керак эди. Бунақа пайтда метрода деярли одам бўлмайди, фақат фаррош хола каттакон швабрасини перроннинг у бошидан бу бошига судраб юради, яна икки милиционер мудраб ўтиради. Бекат бўм-бўш, нимқоронғи, овозлар акс-садо беради, ўзига хос ҳиди бор… Метронинг ҳидини шунақа яхши кўрардим-ки… Бу уйга қайтиш ҳиди эди. Тоннелдан келадиган шамол ва яқинлашаётган поезд чироқларини айтмайсизми! У мени яна бир оғир иш кунидан озод қилиб, эркинликка олиб чиқадигандек туюларди. Ҳаммасидан кўра шу ёқимли эди.
Менинг бекатим— энг охиргиси. Шунинг учун баъзан йўлда ухлаб қолсам ҳам, керакли бекатдан ўтиб кетмасдим. «Беруний5 – охирги бекат. Вагондан чиқаётганда буюмларингизни унутманг». Шу сўзларни эшитиб, уйғониб кетардим.
Берунийда соат тунги ўн иккидан кейин жамоат транспорти қатнамас, Қорақамишга6 етиб олиш учун таксичилар турган «питак»ка келардим. Охирги манзил – Тансиқбоев кўчаси, тўрт йўловчи йиғилмагунча, машина юрмайди. Мен олдинги ўриндиққа жойлашиб, совуқ кунлари печкани ёқишни сўрардим ва рюкзагимни қучоқлаганча бошқаларни кутиб ухлаб қолардим. Такси бирпасда тўларди.
Кўпинча охирида мен қолардим. Ҳайдовчилар ҳар сафар: «Тансиқбоевгача дегандинг-ку, туш энди!» – деб мен билан тортишар, мен эса яна икки юз метр юришим керак эди. Қаттиқ чарчаганимдан «Сал нарироққа ташлаб қўйинг, ака» – деб ялинардим.
Ухлашдан ҳам кўра тезроқ овқатлансам, дердим. Ўн икки йўлакли уйимиз узоқдан кўзимга каттакон бўлка нон бўлиб кўринарди. Хаёлан устига икки паррак Юсупов памилдоридан қўйиб, туз сепардим.
Ишдан эртароқ чиқсам, троллейбусда кетиб, кейин яна икки бекат пиёда юрардим. Мактабнинг ёнидан шошмасдан ўтардим, лекин панжара тугаб, қабристон девори бошланганда югуришга тушардим – атроф ваҳимали, қоп-қоронғи, салгина шитирлаган товушдан юрагим ёрилай дейди. Югурганим яхши.
Ойим қорнимни тўйдириш учун ишдан келишимни албатта пойлаб ўтирардилар. Икки хонали уйда олти киши – адам, ойим, бувим, икки синглим ва мен яшардик.
Биз – болалар бувим билан битта хонада, ерга кўрпача тўшаб ухлар эдик. Бувим менга дуо қилишни ўргатганлар. Ҳар куни ухлашдан олдин қиладиган дуолари хотирамга қаттиқ ўрнашиб қолган. Маъносини тушунмасдим-у, барибир қандайдир хотиржам бўлиб қолардим. Кейин эса ўз билганимча, деразага, юлдузларга қараб дуо қилардим. Худо энг ёруғ юлдуз томонда, У мени аниқ кўриб турибди, менга ёрдам беряпти, яқинда бой, машҳур ва бахтли бўлиб кетаман, деб қаттиқ ишонардим…
Лекин ҳозирча ҳар куни эрталаб МТРК эшигида сарғайиб, кимдир мени ўзи билан олиб кириб кетишини пойлардим. Менга ҳатто ичкарига кириш учун рухсатнома ҳам берилмаган, шунинг учун доим кимнингдир этагига осилиб олардим. Сабрим чидамай, ичкарига қўнғироқ қилсам, «Давр»нинг масъул котиби Дилшод ака менга бобиллаб берарди: «Қўнғироқ қилаверма! Ҳамманинг жонига тегиб кетдинг! Ўшатта кутиб ўтир!» Майли, умри узоқ бўлсин. Лекин шу гапларни ўқисин, бир пайтлар мени ҳатто рухсатномагаям лойиқ кўрмаган эди. Ҳалигача алам қилади. Унданам ёмони, маош бериладиган куни «Давр»нинг ҳамма ходимлари етмиш минг, юз минг сўмлаб олиб, чўнтагини тўлдириб кетишар, менга эса бир ярим-икки минг сўм тегарди. Директоримиз, агар иложи бўлганида, телестудиянинг табаррук полини оёқости қилганим учун ёнимдан тўлаттирармиди, деб ўйлаб қоламан.
Кейин мени ФВВ матбуот хизматига ишга чақиришди. Бу ҳаётимдаги биринчи ҳақиқий омад эди. ФВВ биноси шаҳарнинг қоқ марказида, ҳозирги Сенатнинг ўрнида жойлашганди. Бу вазирликка кириш ҳам худди МТРК биносига киришдек қийин бўлган. Очиғи, мен «Давр»дан ҳечам иккиланмай, жон деб кетдим. ФВВдан гувоҳнома, форма беришди, бош мутахассис лавозимига тайинлашди. Қанчалик омадим келганини хаёлга ҳам келтириш қийин – мен ўша пайтда ўзбошимчалик билан «зачётка»га баҳо қўйганим учун институтдан ҳайдалгандим.
МТРК аппарат студиясида «Солиқ хизмати» кўрсатувини ёзиб олиш жараёни.
Мен ўқимоқчи бўлган ЎзМУ журналистика факультетига кириш қийин, конкурс катта эди. Киришимга кўзим етмади, тинчгина Санъат институтининг режиссёрлик факультетига ҳужжат топшира қолдим. Режам оддий эди – бир йил ўқиб, кейин журфакка «перевод» қиламан. Ўқишга киришдан кўра кўчириш осонроқ. Ректорнинг менга муносабати жуда яхши эди, аммо иккита фандан куз-га қолдим. Биттасини-ку, курсдошим Дилмурод билан амалладик – баҳо қўйиб беришга домлани кўндирдик. Буям лекин осон бўлмади. Чунки худди шу одам мени деб декан ўринбосари лавозимидан олиб ташланган ва оддий ўқитувчи қилиб қўйилган эди. Мен унинг ичиб юришини ректорга чақиб берганман. Шунда ҳам домла менга ёрдам берди. Саҳна нутқи фанини эса «ёполмай» қолдим. Ўқитувчи опахон дам олишга кетибди. Шу фандан баҳо олмасам, ўқишни кўчириб бўлмас экан.
Сомсахонада ўртоғим билан «зачётка»ларимизга бирпас қараб ўтирдик. Мен сомсадан бир тишлаб, дафтарчага «уч» баҳони ўхшатиб чиздим. Сомсага қўшиб инсофниям еворганим йўқ, «беш» эмас, «уч» қўйдим, холос. Кейин ўртоғимга ҳам боплаб чизиб бердим. Ўзимизча, бу аёлнинг ҳам болалари бордир, бизни тўғри тушунса керак, тақдиримиз ҳал бўляпти-ку, келганида ҳаммасини очиқ айтиб берамиз, у бизни кечиради, дебмиз. Ҳужжатларни топширдик. Буёғига буйруқни кутиш қолди.
Иккинчи сентябрь куни опанинг олдига бордик. Гапни узоқдан бошладим: оилада ёлғиз ўғиллигим, ота-онам мени одам бўлсин деб, ТошДУга7 киришимни бир умр орзу қилгани…
– Нима демоқчисан? – сўради Хатира опа.
– Биз ўқишни кўчирмоқчи эдик. Сиз дам олишга кетган экансиз. Шунга, номингиздан ўзимизга «уч» баҳо қўйиб… Узр энди, опа…
Тўғрисини айтсам, Хатира опанинг бунчалик жаҳли чиқишини кутмагандим. Худди мен «зачётка»га баҳо эмас, васиятномасига қалбаки имзо қўйгандек, бирданига портлаб кетди.
– Бу нимаси, Комилжон? Ахир бу жиноят-ку! Ноқонуний иш қилгансиз!
Хатира опа гапиргани сайин нима қилиб қўйганимни, қалбаки «уч» арзимаган нарса эмаслигини тушуниб ета бошладим. У бизни ректорнинг ёнига судраб борди. «Агар бу икковини ҳозироқ институтдан ҳайдамасангиз, мен кетаман!» – деб шарт қўйди. Қаттиқ туриб олди. Чунки талабанинг, устига устак келажакда мафкурани белгилайдиган талабаларнинг ёлғонини кечириб бўлмайди. Шунча ялинсак ҳам, опа кўнмади. Икки оёғини бир этикка тиқволди. Пул ҳам, таниш-билиш ҳам ёрдам бермади.
Онамни чақиртириб, шартта: «Ўғлингиз институтдан ҳайдалди», – деб эълон қилишди. Ўша ернинг ўзида ҳушларидан кетиб қолмасинлар ишқилиб, деб қўрқиб турдим.
Ойим билан Космонавтлар хиёбонидан жимгина юриб кетяпмиз. Кайфият расво. Секин гап бош-
ладилар:
– Майли, Комилжон. Билдим, сендан катта одам чиқмас экан. Ўзи рабочийнинг боласи рабочий бўлар экан-да. Ҳечқиси йўқ, ҳозир адангнинг ишхоналарига борамиз, сени ўзларига ёрдамчи қилиб оладилар. Ҳунарли бўлиш ҳам яхши нарса. Мошина тузатиб нон топасан.
Ундан кўра тарсаки туширганлари минг марта яхши эди. Онамнинг бор умидлари мендан, менга ишонардилар. Мен бўлсам шуни билиб туриб, панд бердим.
2002 й.
Мана энди чаламулла талабани вазирликка ишга олишяпти. Хатира опадан кўпам хафа бўлмадим. Бу воқеадан катта сабоқ олдим, қайсидир маънода ўсишимга ҳам шу сабаб бўлди. Энг асосийси, ёлғон эртами-кечми фош бўлишини вақтида тушуниб етдим. Ёлғонни ичингда сақлаб, қачондир ошкор бўлишидан қўрқиб яшагандан кўра, қилмишингга яраша ўша заҳоти жазо олган яхшироқ экан. Бошида ФВВ формасида, гувоҳномамни кўтариб Хатира опанинг олдига бормоқчи бўлиб юрдим. «Мана, ким бўлганимни бир кўриб қўйинг…», —дегим келарди. Вақт ўтиб, менинг келажагимга айнан Хатира опа туртки берганини тан олдим. Устознинг олдига анчадан кейин бордим. Нималарга эришганимни гапириб бердим. Лекин суҳбатимиз умуман бошқа оҳангда бўлди.
ФВВ матбуот хизматида. «Қамчиқ» махсус қидирув-қутқарув бошқармаси фаолияти ҳақида репортаж тасвирга олиняпти.
У вақтда эса мендан бахтли одам йўқ эди. Ҳамма орзуларим ушала бошлаган, олдинда мени омадли парвоз кутаётгандек эди.
Бу шиддатли парвоз тўққиз йил давом этди. Шун-ча йил ҳар битта икир-чикирга эътибор берадиган, талабчан перфекционистнинг қўл остида жонимни бериб, байрам, дам олиш нималигини билмай ишладим. Ё ҳаммасини қойил қилиб қўясан, ёки умуман керагинг йўқ. Ўшанда бир нарсани сезганман – ўзимга душман орттиришга уста эканман. Бу «фазилатим»дан умр бўйи қутулолмадим.
Бир йил ичида ФВВнинг ахборот тизимини яхшигина ўзлаштириб олдим. Мендан доим янги ғоялар қайнаб чиқар ва улар Парпиевга маъқул келарди. Муҳими, мен бу ғояларни рўёбга чиқара олардим. Лекин кимдир ишимга аралашса чидолмасдим, вазир ўринбосарлари билан тенгма-тенг гаплашар эдим. Бир йилда ишини қойил қилиб бажарадиган мутахассис деб ҳисоблай бошладим ўзимни. Қизиғи, менинг ҳеч ким билан ишим бўлмаса ҳам, атрофдагилар нимагадир нуқул менинг ишимга аралашар эди. Бу худди ош пишириш учун ошпаз чақириб қўйиб, кейин унинг тепасида туриб, «гуручини кам сопсан, ёғни кўп қуйворибсан» дегандек гап. Индамай, ўзига қўйиб бер, олдин ошни дамласин, ўхшата олмаса, ана ундан кейин танқид қил! Йўқ, мен бир иш қилсам, ҳамма бурнини суқиши шарт! Бунга чидолмасдим, шунинг учун Комил Алламжоновни бетгачопар, ўжар деб билишарди. Бир аҳмоқ ёки тантиқ бўлсам ҳам майли экан, аммо мен ишимни қойиллатиб бажарардим! ҳамма менинг «сурбетлигим» сабабини қидира бошлади.
Ҳатто ҳукуматдагилар ҳам ўйлашиб гаплашадиган, унча-мунчани яқинига йўлатмайдиган, камгап, одамови Парпиев нима учун боласи тенги бу йигитчани етаклаб юрганини ҳеч ким тушунмасди. Олдинига ФВВга ишга олди, кейин Божхона қўмитасига, ундан кейин Солиқ хизматига. Бу боланинг нимасига ишонади? Қариндоши экани аниқ! Қарабсизки, бу бола генералнинг жияни экан, шунинг учун уни кўтар-кўтар қиляпти, деган миш-мишлар тарқалди. Бу гапларга михдай далил ҳам топилди, Парпиев – андижонлик, отаси Марғилондан. Менинг бобом ҳам асли фарғоналик. Демак, амаки-жиянмиз! Водийда ҳамма бир-бирига қариндош, бегонаси йўқ.
Аслида генералнинг ишончига кирганимнинг сабаби оддий. У жуда қаттиққўл эди. Ёлғонни, хатони кечириши қийин, сохталикни ёмон кўрарди. Менинг адашишга ҳаққим йўқ эди. У на шахсий ҳаётим, на бўш вақтим бўлишини тан олар, ўзи ҳам тинимсиз ишлар, бошқаларни ҳам тиндирмасди. Мен ҳам худди шундай ишлардим. Қила олмайман, қўлимдан келмайди, чарчадим, уйга, ойимнинг олдига боргим келяпти, дейишим мумкин эмасди. Унинг ишончини оқлашим шарт эди. Буйруқларини сўзсиз бажарардим, эътироз билдирмасдим, эринчоқлик қилмасдим. Ботир Раҳматович профессионал ходимларнинг қадрига етарди. Шундай ишлаганим, доим унга ёқадиган натижани бера олганим учун ҳам мени бир ташкилотдан иккинчисига ўзи билан олиб юрар эди. Унга «жиян» эканимни кейинроқ, «Узметроном»даги8 мақоладан билди.
Ишонч меҳнатнинг орқасидан, садоқат эса яхши ва адолатли муносабат туфайли келади. Лекин буни кўпчилик тушунмайди. Одамлар фақат қариндошларга орқа қилиш мумкин деб ўйлашади.
Парпиев ФВВдан кетганидан кейин мен ҳам у ерда узоқ ишламадим. Лекин бу ташкилотнинг ахборот хизмати савиясини айнан мен янги босқичга кўтардим, деб ўйлайман.
У пайтда одамлар ФВВ ҳақида ҳеч нима билмасди, умуман, қутқарувчилар борлигидан ҳам бехабар эди.
Бошқарма бошлиғи полковник Эргаш Икромов тозаликка катта эътибор берарди. У бошқармага кириб келганида ҳовли чиннидай бўлиши, кабинетида исириқ тутатилиши шарт эди. Идора ҳовлисига ҳар куни сув сепиб, супуриб қўйилар, қутқарув машиналари ярақлаб, бирор марта ишлатилмаган техника яп-янгилигича турарди.Бошида ишимиз кўзга кўриниши учун олдин бўлиб ўтган воқеаларни саҳналаштириб, тасвирга олдик. Худди кинолардагидек, «жароҳатланган» ҳайдовчиларнинг юзига қон ўрнига кетчуп суртиларди. Сув тошқинлари, ёнғинларни ўқув машқларига ўхшатиб уюштирдик. ФВВ қандай ишлаётганини кўрсатиш учун бу қаҳрамонликларни эфирга бердик. Кейинчалик жойларга камера билан бориб, фавқулодда вазиятларни жонли тарзда суратга оладиган бўлдик.
Кўрсатув оммалашиб, одамлар Қутқарув хизматининг 050 рақамига қўнғироқ қила бошлади. Қутқарувчиларнинг қўли қўлига тегмасди: лифтда қамалиб қолганлар борми, қудуққа тушиб кетган мушук борми…
Эсимда, бир киши «Жемчуг»9 дўкони тепасидаги уйнинг тўққизинчи қаватидан ўзини ташламоқчи бўлибди. Турли хизмат вакиллари етиб келди, қутқарувчилар уни зўрға тўхтатиб қолишди. «Одам ҳаётга бир марта келади, ҳали ҳаммаси зўр бўлади» деб, яхши гапириб, худди Америка киноларидагидек роса тўрт соат насиҳат қилишди. Охири амаллаб кўндиришди. Пастга тушганида эса кетига боплаб тепиб, сўкиб-сўкиб, ўз жонига қасд қилгани учун жиннихонага юборишди. У шунча одамнинг тўрт соат вақтини ўғирлаганди!
Кўпинча қутқарувчиларни авария бўлган жойларга, машина ичида қолиб кетган одамларни чиқариб олиш учун чақиртиришар эди. Биз бу вазиятларни эфирда кўрсата бошладик. Орада ДАН ходимларининг камчиликларини ҳам гапириб ўтадиган бўлдик. У пайтда ФВВга вазир қилиб Бахтиёр Субанов тайинланган эди. Олдин Ички Ишлар вазири ўринбосари лавозимида ДАН соҳасини назорат қилган Субанов худди собиқ ҳамкасбларидан ўч олаётгандек бўлиб қолди.
Вазир Матбуот хизмати бошлиғи лавозимига ўзининг одамини қўйди. Янги раҳбарим менга эфирда ўлим ҳолатларини кўрсатишни ва ИИВни танқид қилишни тақиқлади.
Мен эса «хўп» деб, барибир ўз билганимдан қолмадим. Нимани лозим топсам, эфирга беравердим. Бу ИИВ вазири Алматовга тегиб кетибди. «Сенинг кўрсатувларингни деб, ИИВнинг бошида калтак синди, Президент аппаратидан гап эшитишди», – дейишарди менга. Тошкент шаҳар ИИБга Алламжоновнинг овозини ўчириш буюрилди. «ИИБдагилар чўнта-гингга наша ташлаб қўйиб, қаматмоқчи», – деган гап қулоғимга етиб келди. Одатда яхшиликча кўнмайдиганларни шундай жазолашарди.
Бир куни эрталаб ишга келсам, атроф тўла милиция, Алламжоновни қидиришяпти. Яна жанжалнинг уясига тушиб қолдим. Ўшанда мени полковник Икромов ҳимоя қилиб, қутқариб қолди, шу боланинг ҳаёти барбод бўлмасин, деди. Шундан кейин бир ой уйдан чиқмай қўрқиб ўтирдим. ДАН ходимлари ҳар куни ҳайдовчимни тўхтатиб, майда-чуйда айб топиб, бошини қотиришарди.
ФВВда олган биринчи маошимни ҳамкасб акахонларим билан «ювиб» йўқ қилганмиз. Уйга обориб, ойимга кўрсатаман деб шунча кутган пулимни ҳамтовоқларимга ичириб юборганман. «Шарқ»нинг10 пастидаги кафеда жой айтиб қўйишган экан, биринчи ойлигим зиёфатга кетган. Уйга арзимаган уч-тўрт сўмни кўтариб келганман.
Иккинчи ойлигим ҳам худди шунақа қилиб ҳавога совурилди. Ёши катта, азамат икки ҳарбийга нима ҳам дея олардим?
Кейинги гал айёрлик қилдим. Пулимни энг охирида, ҳаммадан кейин берасиз, деб кассир опа билан келишиб қўйдим. Ойлигимни олдиму ғаройиб бошлиқларим, оғайниларим мени тутиб олмасидан уйга қараб қочдим.
2005-2006 йй.
Парпиев Давлат солиқ қўмитаси раиси лавозимини эгаллаганида унинг биринчи ўринбосари Эркин Файзиевич Гадоев эди. Ислом Абдуғаниевич «бўлиб ташла ва ҳукмронлик қил» деган сиёсатни олиб борар, вазир ўринбосарлари раҳбарига нисбатан доим киши билмас оппозицияда бўларди. Каримов шу йўл билан ўзига керакли маълумотни йиққан бўлиши мумкин, лекин бу нарса жамоавий ишни ўлдирар, фақат ички фитналарни келтириб чиқарарди. Тизим иерархияси бўйича ҳар бир ходим кимнингдир одами эди: Парпиевнинг одами, Гадоевнинг одами, Азимовнинг одами… Бунақа шароитда ишни бошқариш учун раҳбар ўз тактикасига эга бўлиши керак. Парпиев солиқ қўмитасига ўтганида ҳаммага ишдан бўшаш ҳақида ариза ёзишни таклиф қилди. Янги жамоа тузишини айтди. Ҳамма ариза ёзди. Кейин Ботир Раҳматович хотиржам ўтириб, бўлаётган қўнғироқларни, ким ким учун илтимос қилиб чиққанини ёзиб олди ва кучлар тақсимотининг тўлиқ жадвалига эга бўлди. Қойилмисиз?
Парпиев берган ҳамма топшириқларни унинг ўринбосари ўша заҳоти йўққа чиқариши мени доим ҳайрон қолдирарди. Мен – «Парпиевнинг одами» бу пайтда ДСҚ матбуот хизматида ишлардим.
– Нимага олдимга кираверасан? Нима кераги бор шуни? – бирор таклиф, қандайдир зарур иш билан хонасига кирсам, Гадоев ҳар сафар норози бўлиб кутиб оларди. Ёрдам беришни хаёлига келтирмасди.
Мустақилликнинг ўн олти йиллигига бағишлаб махсус альбом чиқарадиган бўлдик. Солиқ соҳасида эришилган ҳамма ютуқларни, янгилик ва ўзгариш-
ларни кўрсатмоқчи эдик. Ишчи гуруҳ тузилди. Бош жавобгар менман, лекин ҳеч қандай ваколатим йўқ. Яъни, югур-югур қиласан, ахборот тўплайсан, одамлардан статистика маълумотларини йиғишга ҳаракат қиласан, аммо ҳамма сенга эшикни кўрсатиб юборади, биров гапингга қулоқ солмайди, мабодо маълумот беришса ҳам, бир тийинга қиммат бўлади.
Парпиевнинг олдига кирдим. Китоб деярли тайёр, баъзи маълумотлар етишмаётган эди, холос.
– Китобни тезроқ чиқаринглар! Яқин кунларда Президентга кўрсатаман, – деди у. Кейин Гадоевга қўнғироқ қилиб, менга ёрдам беришни топширди. Телефонда ўринбосарнинг «Хўп!» дегани эшитилди.
ДСҚнинг навбатдаги коллегия йиғилишида.
Гадоевнинг олдига кирдим.
– Қаердан олдинг бу гапни? Тўрт кунда китоб тайёр бўлармиш! Ким тўрт кунда китоб чиқараркан?!
– Эркин Файзиевич, китоб деярли тайёр, менга фақат…
Менга нима кераклигини Гадоев эшитиб ҳам ўтирмади, ҳар доимгидай жавраб-жавраб насиҳатини бошлади. Хуллас, маълумот ололмадим.
Икки ўт орасида қолдим. Раҳбарлар-ку кейин бир-бири билан келишиб ҳам кетар, ўртада айбсиз айбдор мен бўламан. Кичкина одам бўлсам…
Очиғи, қўрқиб кетдим. Ўзимни икки каттакон китнинг ўртасида мажақланиб, овози чиқмайдиган майда балиқчадек ҳис қилдим. Парпиевнинг бир хислати бор эди, ҳеч қачон ҳеч нимани эсидан чиқармасди. Айтган иши қилиняптими, йўқми – ҳар соатда текшириб турарди. Ҳар сўраганида «Ишлаяпмиз», дейман, лекин аслида ҳеч нарса қилинмаётган эди.
Яна қабулига киришга мажбур бўлдим.
– Ботир Раҳматович, китобни вақтида топшира олмайман. Эркин Файзиевич уришиб, кабинетидан ҳайдаб солди. Бекорчи иш билан шуғулланма, деди. Нима қилай?
Было видно, что генерал сильно разозлился. Но промолчал, коротко бросил: «Иди…»
Генералнинг ёмон жаҳли чиққани кўриниб турарди. Лекин менга индамади, гапни чўзмади, «Боравер», – деб қўйди.
Душанба куни мажлис. Ўзи шундоқ ҳам ҳар душанба бўладиган мажлисларни кўргани кўзим йўқ, бу сафаргиси айниқса ортиқчалик қилаётган эди. Камига ўша куни кечаси деярли ухламаганман, зўрға кўзимни очиб, ишга учиб етиб келдим, апил-тапил формамни кийдим. Мажлис аниқ белгиланган вақтда бошланади, кечикиш мумкин эмас.
Ланж бўлиб ўтирибман, кўзлар киртайган, қовоқларим шишиб кетган. Қўмита раисининг гаплари қулоғимга бир кириб, бир кирмайди. Қарасам, ҳар гапида ўринбосарига мурожаат қиляпти. У-бу таклиф бериб, кейин Гадоевнинг фикрини сўрайди. Гадоев одоб билан, чиройли қилиб ғояни пучга чиқаради.
Шу пайт кутилмаганда Парпиев столга бир мушт туширди. Чойнак-пиёлалар учиб кетди, ҳамманинг кўзи мошдай очилди.
– Эркин Файзиевич, сиз мени аҳмоқ деб ўйлаяпсизми? Нима топширсам, «йўқ» дейсиз! Таклифларимни йўққа чиқаряпсиз, барча ислоҳотларимга тўсқинлик қиляпсиз!
Раис жаҳл билан ўрнидан турган эди, стули бир чеккага учиб кетди. Қўлидаги қалам чирсиллаб синди, униям улоқтириб юборди. Ҳамманинг ўтакаси ёрилиб, зал жимжит бўлиб қолди.
– Мана, Алламжоновни олайлик! – вазир залга қараб, мени топди. Ўтирган жойимга ёпишиб қолдим, бирдан ҳожатга боргим кепқолди. – Мен унга китоб чиқаришни топширгандим, сиз эса ҳайдаб солибсиз. Нега бу китоб керакмас, дедингиз?
– Мен унақа демадим, унақа деганим йўқ… – ўзи-ни оқламоқчи бўлди Гадоев. Унинг қаттиқ қўрқиб кетгани билиниб турарди.
Парпиев кўзойнагини ечиб, столнинг устига отиб юборди-да, залдан чиқишда эшикни шунақа қарсиллатиб ёпдики, деворда ёриқ пайдо бўлди.
Мен эса стулга ёпишганча ичкарида қолиб кетдим. Гадоев ҳаммага бир-бир кўз ташлаб, секингина: «Мажлис тугади», – деди. Йиғилганлар жимгина тарқала бошлади.
Кейин у менинг ёнимга келди.
– Бир дақиқага мумкинми? Кабинетинг қаерда эди?
Икковимиз хонамга кирдик. У саволлари билан мени бурчакка тиради:
– Сенга нима ёмонлигим тегди? Нега устимдан шикоят қилдинг?
Мен жонимни қутқариш учун, жойида оғзимга келган баҳонани тўқидим:
– Эркин Файзиевич, Ботир Раҳматович сўраганига айтдим-да… Сизни «Китоб тўрт кунда ўхшамаса-чи», – деб куйиб-пишяптилар, дедим… Фалон гапига пистон деб жавоб бердим… Мени бошқача тушунибди…
Табиийки, Гадоев айтганларимга ишонмади.
Уни қанчалик ёмон аҳволга солганим бир неча дақиқадан кейин маълум бўлди. «Ҳамма ўз жойида ўтирсин, ҳеч ким ҳеч қаёққа чиқмасин» деган буйруқ келди. Ўша куни ярим кечагача ҳамма хонасидан чиқмай ўтирди. Раис эса қаёққадир кетди. Кейин билсам, ҳеч қаерга хабар чиқиб кетмаслиги учун кўрилган чора экан бу. Гадоев ўзининг одамларини, танклари ва артиллериясини тортиб келишга улгурмасин деб шундай қилинибди.
Эртасига мажлисга Бош вазир Шавкат Миромонович Мирзиёе11в келди. Гадоев лавозимдан олинди. Лекин у ҳам шунча йилдан бери бекорга биринчи ўринбосар бўлмаган экан, барибир танкларини ишга солибди. Ўринбосар бўлиб қолди, фақат академиянинг12 ректори сифатида. Қўмитадан кетиб, ички ишларга аралашмайдиган бўлди.
Унинг ўрнига ҳозирги Бош вазир ўринбосари Беҳзод Анварович Мусаев келди. Сиёсатимизнинг либерал қаноти. У билан ишлаш анча осон эди.
Кейин ДСҚ ва умуман давлат хизматидан кетиш навбати менга етди. Мен бу қарорга калта ўйлаб ёки тўсатдан келмадим. Бошқа иложим қолмаганди.
Ботир Раҳматович раҳбарлик қилган ҳамма идораларда ҳафталик мажлисларнинг кун тартибини ўзи тузарди. Бу одатдагидек кимдир зерикарли ҳисобот берадиган, ҳамма «қачон тугаркин шу», – деб тезроқ уйга кетгиси келадиган мажлислар эмасди. Ҳар сафар катта синовдан ўтгандек бўлардик. Раис ёрдамчилари бўлимлар учун алоҳида саволлар тайёрлаб қўйишарди. Бу бўлим раҳбарларини боши берк кўчага киритиб қўядиган саволлар эди. Парпиевга мажлисда кўтариладиган масалалар бўйича олдиндан маълумот тўплаб берилар, минбарга чиққан ходим кўпинча қалтис аҳволга тушар эди. Бўлим бошлиқлари калтак тагида қолмаслик учун зўр йўлни ўйлаб топишди. Дилшод Тўрахоновдан «Бизнинг хизматни кун тартибига қўйманг», – деб илтимос қиладиган бўлишди. Билмадим, балки қуруқ илтимос билан иш битмагандир. Хуллас, кўпинча ҳамма қолиб, минбарга битта мен чиқадиган бўлдим. Генерал мени аяб ўтирмас эди. Котибият бош-лиғи Дилшод Тўрахонов мени ўлгудай ёмон кўриб қолган, ҳар сафар оёғимдан чалишга ҳаракат қиларди.
Охири бу аҳвол жонимга тегди. Нима, Солиқ қўмитасида мендан бошқа масала қуриб қолганми? Мен жадвал тузиб, унга ҳамма бўлимларни, ҳатто канцелярияни ҳам киритдим. Рўйхатга қўшилмаган фақат қоровул қолди. бу ҳужжатни Парпиевга олиб кириб, охирги пайтлари мажлислар бир қолипда ўтаётганини айтдим. «Ҳамма навбати билан ҳисобот берсин, ҳар бир бўлим ўзининг ишини матбуотда ёритсин», – дедим. У рози бўлиб, жадвални имзолади.
Энди мени минбарга чиқаришса, топшириқларни кимлар бажармаётганини шартта айтадиган бўлдим. Муҳтарам ҳамкасбларим оғзимни ёпиш учун мени ҳам «Тўрахоновнинг рўйхати»га киритиб қўйишибди. Ўртага пул ташлашган бўлишса керак.
Қисқаси, қилган ишим учун таъзиримни едим, мени кечиришмади. Устимдан нималардир тўқиб, туҳмат қилишди. Шунчалик бемаъни баҳона ўйлаб топишдики, ҳозир аниқ нима гап бўлганини эслолмайман ҳам. Тўққиз йил деганда Парпиев мажлисда биринчи марта ҳамманинг олдида росмана пўстагимни қоқди. Мен эса ўзимни оқлай олмадим. Ҳаммасини миқ этмай эшитиб турдим. Энди бу ерда ишлолмаслигим аниқ эди.
Чиройли кетмоқчи бўлдим. Орадан тўққиз йил ўтган бўлса ҳам, бу инсон саломимга «ваалейкум» деб алик олганини, менга бир югурдак эмас, одам деб муомала қилганини эсимдан чиқармагандим.нинг олдига келиб, гаплашиб олмоқчи эканимни билдирдим.
– Майли, келсин, – дебди Ботир Раҳматович.
Эртаси куни Парпиевнинг олдига кириб, ўзимнинг бизнесимни бошлаш учун кетмоқчилигимни айтдим.
– Хафа бўлдингми?
– Йўғ-э, нега унақа дейсиз? Нимага хафа бўлишим керак?
– Хафа бўлибсан… – деди генерал. – Кўриб турибманку. Майли, аризангни ёз. Омадингни берсин.
Мен кетдим, лекин интизомга ўргатгани, берган сабоқлари учун Ботир Раҳматовичдан ҳалигача миннатдорман. У менга доим зарбага тайёр бўлиб, уни қайтаришни, энг асосийси, иложи йўқ нарсанинг ўзи йўқлигини ўргатди. Хоҳласак, ҳамма нарсага эриша оларканмиз. Бундай олганда, у мени ростдан ҳам ўз жиянидек тарбиялади.
Шундай одамнинг «жияни» деган юксак номга доғ туширмадим, деб ўйлайман.
Мен ўз бизнесимни бошлаб, биринчи миллионимни ишлаб топдим. Болалигимдан пул топишга ҳаракат қилардим. Афсус, режаларим доим ҳам ўхшайвермасди.
1 МТРК – Миллий телерадиокомпания.
2 «ДАВР» – МТРК «Ёшлар» телеканалининг ахборот дастурлари таҳририяти.
3 ФВВ – Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги.
4 Абдусаид Кўчимов – ўзбек журналисти, 1997-2005 йилларда Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси раиси.
5 «Беруний» – Тошкент метрополитени Ўзбекистон йўналишининг охирги бекати.
6 Қорақамиш – Тошкентнинг Олмазор туманидаги мавзе.
7 ТошДУ – Тошкент давлат университети. 2000 йил январдан Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
8 Узметроном – Ўзбекистондаги мустақил сайт. 2020
йилнинг май ойигача блокда бўлган.
9 «Жемчуг» – Тошкент ш аҳридаги м ашҳур «Жемчуг» (марварид) дўкони жойлашган, кўпқаватли тажрибавий лойиҳаланган уй.
10 «Шарқ» – нашриёт-матбаа концерни.
11 Шавкат Миромонович Мирзиёев – 2003 йил декабрдан 2016 йил декабргача Ўзбекистон Республикаси Бош вазири, 2016 йил 14 декабрдан Ўзбекистон Республикаси Президенти.
12 Академия – Давлат солиқ қўмитаси ҳузуридаги Солиқ академияси.
III
Шакар, ванна, пресс, баклажка
Тўқсонинчи йиллар оиламиз бой бўлмаган, лекин оч ҳам қолмаганмиз. Онам доя, отам автослесарь эди. Болалар туғилаверган, машиналар бузилаверган, ота-онам ишсиз қолмаган. Уларнинг энг катта орзуси фарзандларига яхши таълим бериш бўлган. Шунинг учун ойим ўқишимни олтинчи синфдан ЎзМУ қошидаги гимназияга (кейинчалик академик лицейга айлантирилди) ўтказган. Ҳеч кимга пул-мул бермаган. Ойим пора бериш кераклигини билмасди ҳам.
Пул – ажойиб нарса! У менга доим завқ берган. Ўзи олдиндан бошқаларга ўхшаб фақат ойликка кўниб яшаш ниятим йўқ эди. Катта бўлганимда кўп пул топишимга, хоҳлаган нарсамни сотиб олишимга аниқ ишонганман. Лекин бу кунларни узоқ кутишга сабрим чидамасди. Ҳозироқ бойиб кетиб, маҳалламиз ёшлари ҳавас қиладиган янги «қаҳрамонларимиз» – магазинчилар, чойхона ва макарон фабрикаларининг хўжайинлари, поп-корн сотувчиларга ўхшаб юргим келарди. Ҳаммасининг тагида янги машина, оёғида кроссовка, эгнида замонавий спорт кийими, жинси шим – хуллас, бутун дунёда улардан зўри йўқ.
Коммунистик мафкура пучга чиққан пайтлар. Қўни-қўшни орасида фақат бизнес, тез ва осонгина бойиб кетиш йўллари ҳақида гап-сўзлар юрарди. Биз ўн уч яшар ўсмирлар ҳам чўнтагимизда доим пул бўлишини хоҳлардик. Кўп тенгдошларим ўзи ишлаб даромад топар, кимдир оиласига ёрдам берса, яна кимдир кичик орзуларига пул йиғарди.
Мендан ёлланма ишчи чиқмади. Аммаваччамнинг жўхори қаламчалари чиқарадиган цехида бир кун ишлаб кўрдим. Арзимаган пул учун эрталабдан кечгача тер тўкиб меҳнат қилиш менга эмас экан.
Вазифам нимадан иборат эди? Жўхорини олдин «дробилка»га, кейин махсус аппаратга соламиз. Жўхори дони иссиқ ҳаво босими остида пақиллаб ёрилиб, қаламчага айланади. Иш ҳақи тайёр маҳсулотнинг килосига тўланади. Бир уюм жўхори қаламчасини чиқариб, камида ўн килограмм бўлди, деб ўйлайсан. Тортиб кўрсанг, зўрға ярим кило чиқади. Иш куни охирида аммаваччам пул ўрнига қўлимга ўзим тайёрлаган жўхоридан тутқазди. Уйга келиб, «иш ҳақим»ни столга қўйдиму ечинмасдан, ўзимни кроватга таппа ташладим. Эрталабгача қотиб ухлабман. Уйғонганимда аниқ бир қарорга келдим – мен ҳеч қачон ёлланма ишчи бўлмайман!
Гап оғир меҳнатдан қочишда эмас. Менга бировнинг чўнтагини тўлдириш учун белни букиб, эвазига арзимаган чақа топиш ёқмади. Бунақа капитализмни ҳазм қила олмасдим. Биз лицейда ўзимиз поп-корн тайёрлаб сотардик. Ўзимиз учун ишлардик, шунга меҳнати малол келмаган. Кўпи куйган, бемаза попкорнимиз унча яхши кетмасди. Бу тадбиркорлик фаолиятимда биринчи сабоқ бўлган – маҳсулотинг сотилишини хоҳласанг, ишни сифатли қил!
Ўн уч ёшимда қанд қироли бўлишга қарор қилдим. Ўзимга велик олишим керак эди. Велосипеди бор ўртоқларим учишга бермай қўйишди. Ота-онам эса: «Комилжон, великсиз ҳам доим қаёқлардадир санғиб юрасан, велосипед минсанг, сени умуман тополмай қоламиз!» – деб гапни қисқа қилишди.
Бизнес-режа бундай эди: бир қоп шакар сотиб олинади, уни қандга айлантириб, устига пул қўйиб сотилади. Шакар билан қанднинг нархи орасидаги фарқ – соф фойда.
Тайёр шакар цехини ижарага олдим. «Цех» деганда кўз олдингизга нима келди билмадим-у, аммо бу ҳеч ким яшамайдиган ташландиқ бир уй эди. Ундаги бор ускуна – тегирмон, пресс, фанера, ванна, иситкичли фен ва бир ярим литрлик баклажка, холос. Олдин шакар кукунга айлантирилади. Кейин ваннага солиб, устидан бир ярим литр совуқ сув қуйилади. Кукун нам тортиб, қорга ўхшаб ғирчиллаб қолганда, прессдан чиқарилиб, фанер устига ёйилади. Қанд шаклига солиниб, фенда қуритилади. Бир кеча-кундузда бир қоп шакар олди-бердига ишлатиладиган, тўй-ҳашамда дастурхонга қўйиладиган ширинликка айланади.
Отам кўп магазинчиларнинг машинасини тузатардилар. Шу танишларидан маҳсулотимни сотиб беришни илтимос қилдилар.
Бу цехда ишчи ҳам, фаррош ҳам, мол етказиб берувчи ҳам, директор ҳам ўзим эдим. Цехни ижарага олишдан олдин дўстларимга шерикчиликни таклиф қилдим, улар кўнишмади. Балки тўғри қилишгандир. Икки ҳафта ўтгач, дўконларда шакар кўринмай қолди, кейин бирдан нархи ошиб кетди. Қанддан тушадиган озгина фойда ҳам йўқ бўлди. Шундай қилиб, биринчи бизнесим синди. Қизиғи шундаки, дўстларим молиявий кризисни олдиндан кўра билгани учун эмас, ишёқмаслиги, ҳаракатсизлиги туфайли ҳамкорликдан бош тортишди. Биз бирга ўсиб катта бўлдик, лекин ҳозир жамиятдаги ўрнимиз орасида осмон билан ерча фарқ бор.
Ҳамма ҳам бой-бадавлат бўлиши шарт, демоқчи эмасман. Баъзиларга бу нарса керак эмас, уларнинг ўз орзулари бор. Кимдир врач, кимдир альпинист, учувчи, саёҳатчи, журналист ёки ёзувчи бўлишни орзу қилиб, шу мақсади билан яшайди. Ҳозирги ёшлар орасида бундайлар борган сари кўпаймоқда. Пул улар учун ортиқча дахмаза. Лекин бойиб кетаман деган одамга фақат орзу ва билимнинг ўзи камлик қилади. Бунда ишчанлик, меҳнатсеварлик жудаям муҳим. Агар ишга ўзингни тўлиқ бағишлай олмасанг, яхшиси бошлама. Бизнес – дангасалар учун эмас!
Мен эринчоқ эмасдим. Шунчаки, ўша вақтдаги иқтисодий вазиятни деб омадим чопмади ва қанд қироли бўлолмадим. Лекин пул топиш йўлида ҳаракат қилишдан ҳеч қачон тўхтамадим. Менга ишни йўлга қўйиш, пулни назорат қилиш жараёнининг ўзи қизиқ эди. Мабодо ишим юришмай қолса, ғайратим янаям ошиб кетарди.
90-йилларни кўрганлар фикримга қўшилади, деб ўйлайман. Мамлакатдаги иқтисодий ва сиёсий вазият жуда қизиқ бўлган. Фойда кўришга интилганларни чайқовчи эмас, тадбиркор деб атай бошлашган, катта пул топиш имкони туғилган эди. Дорихона, бильярдхона, сауна, тижорат дўконлари ёмғирдан кейинги қўзиқориндек урчиб кетди. Ана сенга эркинлик!
Синфдошим билан маданият саройи биносида, концертдан кейин.
Коммунистик мафкуранинг оёғи осмондан бўлиб кетгандан кейин халқни эргаштирадиган ғоянинг ўзи қолмади. Айни пайтда диний экстремизмнинг таъсири кучайиб борди. Соқол қўйганлар кўпайди, Каримов уларга қарши тинимсиз курашарди. Терактлар, портлашлар авж олган таҳликали давр эди. «Мусаффо осмон» ғояси давлат мафкурасига айланди. Урушсиз, тинч яшасак бўлди, олам гулистон! Аммо бу ғоя жуда бўш эди. Унда супер бойларнинг пайдо бўлиши кўзда тутилмаганди. Давлат раҳбарияти бойваччалар жамият осойишталигини бузишидан қўрқарди. Майли, фойда кўрсанг кўр, фақат икки қулоч тижорат дўконидан нарига ўтма! Машина ол, уй сол, топган тиллангни уч литрли банкада сақла, лекин олигарх бўламан деб хаёлингга ҳам келтирма.
Шунинг учун корхона ташкил этиш жуда қийин масала бўлиб, керакли эшиклар керакли одамларгагина очиларди. Кўпчиликни ҳозироқ, жойида даромад топиш йўллари қизиқтирарди. Бугун пул тикасан, эртага фойда кўрасан. Бемалол бир ишни ташлаб, осонгина бошқасини юргиза олишинг керак. Илдизи бақувват, авлоддан авлодга ўтадиган бизнес-империяларни қуриш унча-мунча одамнинг режасига кирмаган. Юртимизда эгаларини супер бой қилган, узоқ муддатли, росмана муваффақиятли ишлаб чиқариш объектлари деярли йўқлигининг сабаби шунда.
1998-1999 йй.
Гимназияда прокурорлар, депутатларнинг болалари билан ўқиганман. Доим атрофдагиларга бировдан кам эмаслигимни исботлашга мажбур эдим. Тўғри, мен у ерга порасиз, ҳеч қандай қўнғироқсиз, ўз билимим билан кирганман. Тўғри, ота-онам оддий одамлар. Лекин менга паст назар билан қарашларига йўл қўймасдим. Гимназия директорининг: «Алламжонов, яхши ўқи. Сени «контракт»да ўқитишга ота-онангнинг барибир қурби етмайди», – деган гапи айниқса ёмон тегиб кетган. Ҳамманинг олдида камситгани учун яп-янги «Москвич»ининг ғилдирагини тешиб, ўчимни олганман.
«Fun boys» гуруҳи концертидан сўнг синфдошларим даврасида.
Синфдошларимнинг менга муносабати ёмон эмас эди. Айниқса, «Fun boys» гуруҳини ташкил қилиб, концерт қўя бошлаганимиздан кейин яна ҳам яқин бўлиб қолдик. Мен лойиҳа режиссёри эдим. Томошаларимизда устозларнинг устидан ҳам кулардик. Ҳаммасининг эмас, албатта. Бизнингча, яхши ўқита олмайдиган, золим ва порахўр ўқитувчиларни масхара қилардик.
«Икки ярим» лақабли ўқитувчимизни яхши эслайман. Уй вазифасини қанчалик яхши тайёрлаб келмайлик, икки ярим баҳо қўярди. Бунақа баҳонинг ўзи йўқ-ку, ўқувчиларни ерга уриш учун шуни ўйлаб топган. Концертимизда «у» саҳнага чиқиб олиб: «Мен физика ўқитувчисиман, исмим Мухтазар, мана қирқ йилдан бери эрга теголмаяпман», – дерди.
Шунақа. Ҳеч кимни аямас эдик. Концертдан кейин директор мени хонасига чақиртириб, бундай «сценарийлар» учун пўстагимни қоқарди. Индамай бошимни эгиб турар, лекин концертларни тўхтатмасдим.
Бошида чипталар текин эди. Кейин ўйлаб қолдим. Биз дастур, ҳар битта саҳна, мусиқа устида ётволиб ишлаётган бўлсак, томошабинларга ёқаётган бўлса, нима учун концерт текин бўлиши керак?
Ташкилий ишларга, чипта, афишалар тайёрлашга пул тикиш керак. Ойимнинг олдиларига келдим. Улар: «Адангдан сўраб кўр», – дедилар. Аммо мен отамдан чўчирдим, айниқса, бу пулни нимага ишлатмоқчи эканимни айтишга қўрқдим. Онам менга ҳар доим ишонганлар. Йиғиб-терган ўн минг сўмларини қўлимга бердилар.
Чипта сотиб ўтиришни ўртоқларимга топширдим. Ҳеч қайсиси пул сўраб ота-онасини безовта қилмади. Бу ташкилотчининг, яъни менинг бош оғриғим эди. Ота-онам мени қўллаб-қувватлади.
Ҳомийлар билан ҳам ўзим келишдим. «Айлин» турк печеньеси мактабимиз ҳисоб рақамига 25 минг ўтказди. Мактаб директори шундан бир ярим минг сўмни овоз кучайтиргич – усилителга деб берди. Қолган пулни кўрмадим. Директор бизни чув туширди.
Яна бир ҳамкоримиз «Радио-пейдж»1 бўлди. Концертимиз ҳақида текинга эълон беришди. «Нестле» компанияси эса ўзининг зонтларини ўрнатиб, стаканда кофе тарқатди. Яна уч-тўртта ҳомийни кўндириш учун тижорат таклифи билан бутун шаҳарни айланиб чиқдим. Бошқа ҳеч ким рози бўлмади.
Равшан Собиров, Гули Толипованинг менежерларига, бошқа артистларга ҳам қўнғироқ қилиб, концертда чиқиб беришларини сўрадим. «Томсувоқ»қа кўндирдим.
Табиийки, мингта чипта сотолмадик, икки юзтаси кетди, холос. Ҳомийларнинг олдида шарманда бўлмаслик учун бўш жойларни меҳмонлар билан тўлдирдик. Меҳрибонлик уйи директорига илтимос қилиб, тарбияланувчиларини опкелтирдим.
Ҳамма йиғилди. Аммо… бирорта артист йўқ. Қўнғироқ қиламан, ҳеч қайсиси жавоб бермайди. Одамлар қарсак чала бошлади, орадан бир соат ўтди, биттасиям кела қолмайди.
Бир бало қилиб, эндигина танилаётган Даврон Эргашевни топдик, концертни шу бошлаб берди. Омадим чопиб, тадбирни олиб боришга профессионал бошловчи ҳам чиқиб қолди. Кейин Отабек Мадраҳимовга ўхшаб кетадиган бир йигитни кўрсатишди. Чироқлар ўчирилди, махсус эффектлар ёқилди, йигитчани саҳнага чиқариб юбордик, фонограмма остида «куйлади».
Викторина ўтказилди, «Нестле» кофелари тарқатилди. Хуллас, продюсер деган номимни оқладим.
Фақат кимдир «Нестле» зонтигини ўмариб кетибди. Ойимга қўнғироқ қилиб, шуниям етказишди. Ўрнига ўзларининг соябонларини кўтариб келибдилар. Йўқолган зонт эгалари матоҳлари қанчаям доллар туришини айтишди. Онам долларда олди-берди қилиб юрган бўлсалар ҳам майли экан.
Мен «Нестле» директоридан қарзимиздан кечишини ялиниб сўрадим. Ўшанда нега бизни кечирганини билмайман. Кўзига жудаям аянчли ва ростгўй кўринган бўлсам керак-да. Концертдан тушган фойдани ўртоғим ва шеригим Сардор билан совуриб юбордик. Энг зўр кўзойнак, кроссовкалар сотиб олиб, ўзимизни худди оммавий тадбирлар директорларидек тута бошладик. Ойимга бўлса олган ўн мингимдан минг сўмгина қайтардим, орттирганим шу бўлди.
Барибир концерт чиройли ўтди. Шу саккиз юз кишилик тадбирни ўтказа олганимиз ҳам бир омад, деб ўйлайман. Яратганнинг қўллагани бу. Агар қўшиқчилар келмаганида, билмадим нима бўларди, саҳнага ўзим чиқиб кетармидим…
Бизнинг ёшлигимизда бизнес қилиш бир авантюра, ғирт таваккалчилик эди. Ҳозир бўлажак тадбиркорларга аниқ, ҳар томонлама пухта бизнес-режа тузишни, пул билан имкониятларни чамалашни, бозор ва рақобатчилар ишини таҳлил қилишни ўргатишади. У пайтда эса биз ишни олди-орқамизга қарамай бош-лаб юборардик. Тайинли бир режанинг ўзи бўлмасди. Худди эшкаксиз қайиққа ўтириб олиб, оқим қайси томонга олиб кетса, манзилимиз шу экан, деб кетаётган саёҳатчиларга ўхшардик. Пул топиш учун нима қилиш кераклигини кейинроқ тушуна бошладим. «Солиқ-инфо» лойиҳаси ана шундай пайдо бўлди.
1 «Радио Пейдж Семург» – пейжинг компанияси.
IV
Солиқ-инфо
Каримов даврида ҳамма муҳарририни танийдиган, исмини биладиган ягона мустақил сайт «Узметроном» эди. Биз ҳар куни прокси серверлар орқали кириб, Сергей Ежковнинг «Таҳририятга хатлар» деб тақдим этадиган инсайдер янгиликларини ўқирдик. Аммо мен ўшандаёқ бу мақолаларнинг сўз эркинлигига умуман алоқаси йўқлиги, шунчаки ўч олиш қуроли эканлигини тушунганман.
Каримовнинг қабулига кирмоқчи бўлганларга арзирли сабаб керак эди. Шунинг учун «Узметроном» хабарларини қоғозга чиқариб, «Матбуотда мана нималар бериляпти…» деган баҳона билан киришарди. «Матбуот» эса кимга буюртма тушса, ўшанинг устидан мағзава ағдарарди. Менинг фамилиям бу сайтнинг доимий «безаги» бўлган. Сергей Александрович қўйган ҳар бир қадамим ҳақида маълумот берарди ва хабарни чиройли бадиий тўқималар билан қориштиришни бопларди. Мақолаларини қойилмақом қилиб ёзарди-ю, лекин фактлари анча бўш бўларди. Гапи ишонарли чиқиши учун оз-моз ҳақиқат ҳам аралаштириб қўярди, албатта.
Мени «Парпиевнинг жияни»га чиқарган ва бор ютуқларимни (буни кўпроқ муваффақиятсизлик деган бўлардим) қариндош-уруғчиликка йўйган айнан шу одам бўлади.
У «Солиқ-инфо»га мажбурий обуна уюштирилганини қоралаб мақола ёзган ва тагида шундай изоҳ қолдирган эди: «Юртимизда «Солиқ ва божхона хабарлари» газетаси бор-ку, яна битта газетага нима ҳожат?» Муаллиф фақат бир масалага аниқлик киритишни унутганди. «СБХ» – хусусий нашр. Бу газета ҳам у пайтга келиб, хўжалик ҳисобига ўтган «Правда Востока», «Халқ сўзи», «Постда» ва бошқа барча давлат нашрлари каби мажбурий обуна ҳисобига кун кўрарди. Республиканинг деярли 99% нашри мажбурий обуна орқали тарқатиларди. «Солиқ-инфо» улардан бири эди, холос. Лекин ҳамма «олқишлар» фақат менинг бошимга ёғилди. Ваҳоланки, мен қонунни бузмагандим. Қолган нашрларнинг эгалари бир чеккада мулойимгина бўлиб туришди. Ўша даврда ҳолат бундай эди: цензура кучли, сўз эркинлиги йўқ, газеталар ўқишли эмас, ҳеч ким сотиб олмайди. Лекин барча нашрларнинг ёпилиб кетишига ҳам йўл қўйиб бўлмайди. Шунинг учун давлат ўзи бош-қош бўлиб, деярли барча газеталарга обунани ташкил қилиб берарди.
Шахсан мен буни нотўғри деб ҳисоблайман. Администрация раҳбари ўринбосари қилиб тайинланишим билан мажбурий обунага чек қўйиш ҳақида буйруқ бердим. Газеталарга рақамли технологиялардан фойдаланиб, дижитал маркетингга ўтишни ва бозор иқтисодиётига мослашишни таклиф этдим. «Солиқ-инфо»ни ҳам ёпдим.
2008 й.
«Солиқ-инфо» ўзи қандай пайдо бўлди? Парпиев бир неча марта «СБХ» газетасининг муассиси Михаил Маркович Перперга газетани тузукроқ чиқариш, сифатли қоғозда, рангларини тиниқ қилиб чоп этиш кераклигини гапирган. Ҳақиқатан, газетанинг қоғози ўта арзон, кўриниши талабга жавоб бермасди. Михаил Маркович ҳар сафар «хўп», деб яна ўз билганини қиларди. ДСқ раисига ёқмагани учунгина газетанинг таннархини оширишдан маъно йўқ, деб ҳисоблар эди.
Перпер раиснинг айтганини қилавермагач, Парпиев навбатдаги хизмат йиғилишида ҳамманинг ичида мендан: «Газета чиқариш қўлингдан келадими? – деб сўради. – Қоғози ҳам, босмаси ҳам сифатли бўлиши, фойдали маълумотлар билан бойитилиши керак.»
Албатта қўлимдан келади! Солиқ қўмитасида бир дунё маълумот бўлса! Бухгалтерлардан доимий саволлар келиб турар, солиқ инспекторлари уларнинг ҳар биттасига алоҳида ёзма жавоб беришарди. Бу жавоблар эса ҳамма учун фойдали эди.
Аммо битта муаммо чиқиб қолди. «СБХ»ни барча давлат ташкилотлари бухгалтерлари олишлари шарт эди. Бизнинг газета ҳам ўзини қоплаши учун обунани йўлга қўйишимизга тўғри келар экан.
– Ҳал қиламиз, – деди раис. – Асосийси, газетани яхши, фойдали, сифатли тайёрланг! ДСҚнинг расмий босма нашри бўлади.
Шу жойида бир гап айтай. «Солиқ-инфо»нинг ихтиёрий харидорлари ҳам кўп эди. Газета бухгалтерларга маъқул келди, уларнинг доимий иш қуролига айланди. Улар, яъни «Солиқ-инфо»га ўз хоҳиши би-лан обуна бўлганлар ҳақида ҳеч ким билмайди. Лекин ДСИнинг 1«обуна бўлиш шарт» деган қўнғироқларидан норозилар ҳамма ёққа шов-шув кўтарди.
Энг биринчи офисимиз ертўлада жойлашганди. Газета чиқариш – мураккаб жараён. Қизиқарли материал тўплашнинг ўзи етарли эмас. Газетани саҳифалаш, чоп этишнинг сир-асрорини ҳам билиш керак.
Биз Россиянинг шу йўналишдаги ҳамма нашрларини ўрганиб чиқдик. Газетани росмана қўлланмага айлантирса бўлар экан, унда интерактив – бухгалтерлар билан мулоқот, савол-жавоблар бериб боришимиз шарт, деган хулосага келдик.
«Солиқ-инфо»ни ҳар томонлама «СБХ»дан яхшироқ қилиб чиқаришга ҳаракат қилдик. Семинарлар ўтказиб, муаммоли масалаларни кўтарардик. Вилоятларга ҳам борганмиз. Солиқ соҳасидаги мутахассислар билан бутун мамлакатни айланиб чиққанмиз. Тадбиркорларни йиғардик, улар саволларига профессионал экспертлардан тўла-тўкис жавоб олишарди. Қисқаси, шу ишга жон-жаҳдимиз билан киришиб кетдик.
Биз учун газетанинг жонли бўлиши муҳим эди. Ҳар бир рукнни давомли юритишга эришдик ва бу ўзини оқлади. Мавзулар сондан сонга кенгроқ ёритиб берилар, натижада, ўқувчилар давомини кутарди.
Сўровномалар ўтказиб, у ёки бу муаммо бўйича тадбиркор ва бухгалтерларнинг фикрларини ўрганиб чиққанмиз. Ижтимоий тармоқлар пайдо бўлганида, биз улардан биринчилардан бўлиб фойдалана бошладик.
Мақолаларни ўзимизда ишлайдиган солиқ маслаҳатчиларидан ташқари Молия вазирлиги ва Солиқ қўмитаси мутахассислари тайёрлар, газетада журналистлар деярли йўқ эди. Долзарб мавзуларни кўтаришга, тезкор маълумотлар беришга ҳаракат қилардик. Бугунги кун тили билан айтганда, биз янгиликларни яратаётган эдик.
Дадил айта оламанки, «Солиқ-инфо» туфайли бухгалтерларнинг тушунчаси ўзгара бошлади, касбий малакаси ошди. Газета ДСҚнинг расмий нашри бўлгани учун бухгалтерлар жуда катта маблағларни тежашга, солиқ соҳасида ҳуқуқбузарликнинг олдини олишга, умуман солиқ тизимини оптималлаштиришга ёрдам берадиган эксклюзив ахборотлардан фойдаланиш имконига эга бўлдилар. Айни пайтда мутахассис консультант ёллашга ҳожат қолмади, чунки газетанинг ўзи энг яхши маслаҳатчига айланди.
«Солиқ-инфо» газетаси мажлислар залида.
Бошида газета фақат рус тилида нашр этиларди, кейинроқ ўзбек тилида ҳам чиқара бошладик. Штат қирқ нафар ходимгача катталашди. Офисни Солиқ қўмитаси қошидаги спорт мажмуасига кўчирдик. Таҳририятимиз анча оёққа туриб олди.
Ғоя ва таклифлар бериб, жамоани йўналтирадиган асосий ташкилотчи мен эдим. Ходимларнинг қорнини тўйдириш, уларни муносиб маош билан таъминлаш ҳам менинг вазифамга кирарди. Жуда аҳил жамоа йиғилди. Байрамлар, тимбилдинглар уюштирар, ҳатто бассейнга бирга борардик. Биз росмана бир оилага айланиб қолган эдик.
Мен яхши раҳбар эдим ва бу менга қимматга тушди. Мени бир меъёрда, хотиржам яшашга қўймайдиган омад чўққисининг навбатдаги поғонаси бўлди бу.
Ходимлар шефнинг туғилган кунига сюрприз тайёрлашибди. «Солиқ-инфо» газетасининг махсус менга аталган сонини биттагина нусхада, лекин худди ростакам газетага ўхшатиб, махсус қоғозда чиқармоқчи бўлишибди. Типографиядан: «Офсетни бир нусхада босмадан чиқариб бўлмайди, камида минг нусха бўлиши керак», деган жавоб келган. Мингта бўлса, мингта-да. Қолганини ўзимизникиларга тарқатамиз, эсдалик бўлиб қолади, унданам ортса, омборда жой кўп… Қўл остимдагилар ўртага пул ташлаб, махсус сонни чоп этишган. Биринчи бетда каттакон суратим, тагида сарлавҳа: «2017 йил: Комил Алламжонов ҳаётида нималар содир бўлди?» Газета саҳифалари бошидан охиригача ўттиз уч ёшимгача эришган ютуқларим билан тўлдирилган.
Ходимларим бир нарсани инобатга олишмаган экан. Босмахонадан чиққан ҳар бир нашрнинг нусхаси Вазирлар Маҳкамаси, архив, кутубхона ва яна бошқа қатор идораларга тарқатилиши шарт. «Адади 32 миллион нусха» деб ёзилган газетанинг махсус сони ҳам тегишли жойларга етиб борди.
